Piotr Gursztyn, Rzeź Woli. Zbrodnia nierozliczona

„Rzeź Woli. Zbrodnia nierozliczona” to opublikowana nakładem wydawnictwa Demart najnowsza książka Piotra Gursztyna. Powstała we współpracy z Muzeum Powstania Warszawskiego praca podejmuje kwestię niezwykle krwawego i mało znanego w powszechnej świadomości Polaków wydarzenia, jakim była tytułowa rzeź Woli. Ta przeprowadzona na początku sierpnia 1944 roku masowa – i realizowana w sposób zorganizowany – eksterminacja mieszkańców warszawskiej Woli pochłonęła życie kilkudziesięciu tysięcy osób (dokładna liczba zabitych jest obecnie praktycznie niemożliwa do ustalenia).

Wydana w twardej oprawie publikacja podzielona jest na dwanaście rozdziałów, poprzedzonych przedmową autorstwa Dyrektora Muzeum Powstania Warszawskiego Jana Ołdakowskiego i wstępem. Praca oparta została na solidnej podstawie bibliograficznej, na którą składają się liczne źródła oraz opracowania. Bibliografia liczy osiem stron i zawiera między innymi archiwalne dokumenty, wspomnienia oraz opracowania w języku niemieckim. Przeprowadzona przez autora kwerenda objęła swoim zasięgiem materiały znajdujące się między innymi w posiadaniu Muzeum Powstania Warszawskiego, jak i zasoby dostępne w różnych bazach za pośrednictwem Internetu. Wykorzystane opracowania można uznać za wyczerpujące i prezentujące najnowszy stan badań, wiele z nich wydanych zostało w roku 2014.  Uzupełnieniem treści prezentowanych w książce są liczne archiwalne fotografie. Niezwykle pomocne w zrozumieniu opisywanych wydarzeń, szczególnie dla osób nieznających Warszawy, są umieszczone w książce mapy Woli oraz całej Warszawy. Przedstawiają one oczywiście stan w roku 1944.

„Rzeź Woli. Zbrodnia nierozliczona” opiera się w dużej mierze na relacjach świadków. Obejmują one nie tylko same wypadki na Woli z początku sierpnia 1944 roku, ale również wydarzenia wcześniejsze, sięgające okresu przedwojennego, jak i późniejsze, po tytułowej tragedii. Pozwala to czytelnikowi na głębsze zrozumienie dramatyzmu tamtych chwil, buduje swoisty kontrast i ożywia narrację. To duży plus – praca nie jest „suchą” książką historyczną, dzięki zaprezentowaniu wspomnień poznajemy wydarzenia z pełnej emocji, ludzkiej perspektywy. Bohaterowie nie są anonimowi – osoby, których wspomnienia przedstawiono, mają swoje imiona, nazwiska, ale też często dowiadujemy się nieco o ich życiu codziennym, o ich bliskich. Co ciekawe, w publikacji wykorzystano również wspomnienia żołnierza niemieckiego, młodego sapera Mathiasa Schenka, którego niezwykle interesujące świadectwo obszernie przytacza autor. W pracy znajdziemy zresztą osobny rozdział poświęcony bezpośrednim wykonawcom rzezi, żołnierzom III Rzeszy znajdującym się wówczas na Woli, opisujący również dalsze losy niektórych z nich.

Książka Piotra Gursztyna to doskonała praca popularnonaukowa. Napisana jest w sposób lekki i przystępny, a mimo to w rzetelny sposób opisuje niezwykle dramatyczne wydarzenia, jakie miały miejsce na warszawskiej Woli. Książka nie epatuje zbędnym okrucieństwem, jednak jej autor nie chowa się za eufemizmami przy opisywaniu najbardziej tragicznych wydarzeń – katastrofa, jaka miała miejsce na Woli, przedstawiona jest w sposób wyważony. Z drugiej strony, należy wziąć pod uwagę fakt, że autor niniejszej recenzji na co dzień zajmuje się problematyką zbrodni wojennych, zatem opinia o „wyważonej narracji” może nie być do końca obiektywna. Publikacja opowiada przecież o tragedii miasta i jego mieszkańców, cywilów, w tym kobiet i dzieci, co dla czytelników może być wstrząsające, szczególnie w przypadku przytaczanych wspomnień.

„Rzeź Woli. Zbrodnia nierozliczona” to książka warta przeczytania. Jest to jak dotąd jedyna monografia poświęcona tragedii na Woli. Autor musiał wykazać się dużą odwagą, podejmując się pionierskiego wyzwania opisania tego niezwykle dramatycznego i wciąż żyjącego w pamięci warszawiaków wydarzenia. Wyzwaniu zdecydowanie sprostał.

Tytuł:  Rzeź Woli. Zbrodnia nierozliczona
Autor:  Piotr Gursztyn
Wydawnictwo:  Demart
Rok wydania: 2014
Liczba stron: 390