Padraic Kenney, Budowanie Polski Ludowej. Robotnicy a komuniści 1945-1950

Padraic Kenney, Budowanie Polski Ludowej. Robotnicy a komuniści 1945-1950

Stosunki między robotnikami a władzami Polski Ludowej znane są jedynie z wydarzeń zwanych – używając określenia Jerzego Eislera – polskimi miesiącami. (Zobacz również: Marynarka Wojenna a polskie miesiące przyp. red.) Zajścia te, które nie tylko okazały się poważnymi kryzysami między pracownikami a Partią, często prowadziły do zmiany na szczytach władzy. Czerwiec 1956, Grudzień 1970, Czerwiec 1976 i Sierpień 1980 – to nie tylko daty, ale procesy społeczno-polityczne dobrze znane osobom, które choć w małym stopniu interesują się historią najnowszą Polski.

Dość poważną lukę w historiografii dotyczącej stosunków robotnicy-władza wypełnia praca Padraica Kenneya Budowanie Polski Ludowej. Robotnicy a komuniści 1945-1950[1]. Jej polskie tłumaczenie ukazało się dopiero w tym roku nakładem Wydawnictwa AB. Jak wskazuje Marcin Zaremba: Gdyby autor zatytułował pracę >>Nowa okupacja a robotnicy<<, to można by podejrzewać, że od wydawców nie mógłby się opędzić.[2] Czy zatem książka Kenneya – profesora Uniwersytetu Indiana i kierownika Ośrodka Studiów Polskich – wzbogaci naszą wiedzę i sposób postrzegania pierwszych lat Polski Ludowej? Mimo pewnych braków wydaje się, że tak.

Recenzowana praca składa się ze Wstępu, sześciu rozdziałów, Podsumowania oraz Posłowia do wydania polskiego autorstwa Marcina Zaremby. Pierwsze trzy rozdziały należą do części zatytułowanej Rewolucja w fabrykach, która obejmuje lata 1945-1947. Autor przedstawia w niej sytuację społeczno-ekonomiczną pierwszych dwóch lat powojennych oraz porównuje środowiska robotnicze Łodzi i Wrocławia. W drugiej części – obejmującej lata 1948-1950 – Kenney przedstawia rolę PZPR w przejmowaniu kontroli nad fabrykami i zakładami pracy. Opisuje proces socjalizacji robotników i zjawisko przodownictwa pracy.

Budowanie Polski Ludowej… oparta jest na źródłach archiwalnych, wywiadach, wydawnictwach źródłowych i literaturze, głównie anglojęzycznej. Autor skorzystał również z archiwaliów bezpieki: Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego, Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, lokalnych urzędów bezpieczeństwa i komend Milicji Obywatelskiej. Warto zwrócić uwagę, że Padraic Kenney zbierał materiały archiwalne aparatu bezpieczeństwa na początku lat dziewięćdziesiątych. Nie było wtedy ustawy o IPN, przez co dostęp do nich był znacznie utrudniony. Gdyby autor myślał o kolejnych wydaniach swojej pracy, należałoby pomyśleć o bardziej dogłębnym przestudiowaniu „ipeenowskich akt”, które mogłyby wpłynąć na oceny i charakteryzowanie postępowania komunistów wobec środowisk robotniczych.

 Autor sięgnął po zagadnienia nieznane szerszemu kręgowi odbiorców. Nie było wielkich przywódców strajkowych, podpisywania porozumień o kluczowym znaczeniu dla historii Polski. Kenney przedstawia losy zwykłych robotników, ich stosunek do aparatu komunistycznej władzy, ale także na odwrót: starania Partii o to, by fabryki stały się ich zapleczem ideowym.

W recenzowanej pozycji występuje jednak kilka kwestii dyskusyjnych, których nie można pominąć.

Kenney w swojej pracy porównuje dwa miejskie środowiska: Łódź i Wrocław. We Wstępie informuje czytelnika, że wybór ten i zestawienie tych dwóch miast było częściowo dziełem przypadku.[3] Czy zatem kryterium doboru w pracy naukowej powinno opierać się na przypadku? Zdaniem recenzującego zasady, które spowodowały, że takie a nie inne miejscowości zostały wzięte na warsztat historyczny, powinny odzwierciedlać przede wszystkim kwestie metodyczne. Oprócz Łodzi i Wrocławia zabrakło szerszego przedstawienia zjawiska chłoporobotników: tych, którzy mieszkali na wsiach, a byli zabierani (np. okresowo) do pracy w przemyśle.

Na str. 46 autor określa PSL mianem lewicowej partii chłopskiej[4]. Wydaje się, że bardziej odpowiednie byłoby określenie partia centrowa niż lewicowa. Wiąże się to z odwoływaniem się przez ludowców do wartości chrześcijańskich w swoim programie.

Kenney stwierdza, że w międzywojennej Polsce Żydzi byli na ogół robotnikami (w mniej więcej tym samym procencie co Polacy)[5]. Waldemar Michowicz przedstawia, że na ponad trzy miliony Żydów w okresie dwudziestolecia, siedemset tysięcy pracowało jako robotnicy, a blisko dwa miliony zajmowało się handlem i pracami rzemieślniczymi.[6] Podobne dane podaje Andrzej Ajnenkiel.[7] Nie można zatem zgodzić się z pierwszym stwierdzeniem autora dotyczącym ilości osób pochodzenia żydowskiego zatrudnionych jako robotnicy, chociaż ich procentowy udział w strukturze całego narodu jest podobny do Polaków.

W książce znajdują się również inne nietrafnie użyte słowa i wyrażenia, jednak nie mają pierwszorzędnego wpływu na kształt pracy.

Praca Kenneya zawiera również zdjęcia z łódzkich i wrocławskich zakładów przemysłowych oraz reprodukcje plakatów propagandowych.

Autor sięgnął przed ponad dwudziestu laty do nieznanego tematu, który poprzez publikację mógł dopiero teraz dotrzeć do szerszego grona odbiorców. Kenney sięgnął do opisania relacji między Partią, organami władzy (zarówno tej „na górze”, jak i władz fabryk) a robotnikami. W swojej pracy starał się w miarę obiektywnym okiem naukowca spojrzeć na trudną rzeczywistość powojennej Polski. Przedstawił on obraz stosunków między robotnikami a ich zwierzchnikami, który jakże daleki jest od wydarzeń, które znamy z roku 1956 itd. Książka Budowanie Polski Ludowej. Robotnicy a komuniści 1945-1950 – zdaniem recenzującego – jest jedną z najważniejszych książek historycznych dotyczących historii Polski komunistycznej, która ukazała się w bieżącym roku. Niepozbawiona wad – jest bardzo ważną pracą opisującą mały wycinek historii społecznej Polski po 1945 roku.

Tytuł: Budowanie Polski Ludowej. Robotnicy a komuniści 1945-1950
Autor: Padraic Kenney
Przekład: Anna Dzierzgowska
Rok wydania: 2015
Wydawnictwo: Wydawnictwo AB i Grupa Wydawnicza Foksal
Liczba stron: 464

[1] P. Kenney, Budowanie Polski Ludowej. Robotnicy a komuniści 1945-1950, Warszawa 2015.

[2] Ibidem, s. 376.

[3] Ibidem, s. 29.

[4] Ibidem, s. 46.

[5] Ibidem, s. 128.

[6] W. Michowicz, Problemy mniejszości narodowych (w:) Polska Odrodzona. Państwo-społeczeństwo-kultura, pod red. J. Tomickiego, Warszawa 1982, s. 316.

[7] A. Ajnenkiel, Od rządów ludowych do przewrotu majowego. Zarys dziejów politycznych Polski 1918-1926, Warszawa 1977, s. 228.