Masakra pod Malmedy

17 grudnia 1944 roku na terenie Belgii doszło do najgłośniejszej podczas II Wojny Światowej zbrodni wojennej dokonanej na amerykańskich żołnierzach.[1]  Historykom do dziś nie udało się ostatecznie ustalić, co dokładnie wydarzyło się wówczas na skrzyżowaniu dróg w leżącej nieopodal Malmedy miejscowości Baugnez. Masakra, której żołnierze dywizji SS-Leibstandarte Adolf Hitler (w skrócie LSSAH) dokonali na wziętych do niewoli amerykańskich żołnierzach, pochłonęła 82 ofiary.[2]

Wojska alianckie od 6 czerwca 1944 roku, po udanym lądowaniu w leżącej w północnej Francji Normandii, nieustannie parły na wschód.[3] Stopniowo wyzwalając terytorium Francji i zbliżając się do granic Rzeszy, oddziały amerykańskie dotarły jesienią 1944 roku do leżącego na pograniczu Francji, Belgii i Niemiec pasma górskiego – Ardenów. Wydłużenie się wiodących z odległego wybrzeża linii zaopatrzenia i konieczność przegrupowania sił spowodowały zatrzymanie ofensywy w tym rejonie. Stabilizacja frontu była dla niemieckiego dowództwa dogodną sytuacją do przeprowadzenia planowanej od pewnego czasu kontrofensywy. 16 grudnia 1944 roku w Ardenach rozpoczęła się operacja „Wacht am Rhein” (Straż nad Renem) – ostatnia ofensywa wojsk niemieckich na froncie zachodnim.[4] Głównym celem ofensywy było zdobycie ważnego dla zaopatrzenia aliantów portu w Antwerpii, przy jednoczesnym odcięciu sił brytyjskich od amerykańskich. Pozwoliłoby to na wyłączenie – poprzez zniszczenie lub zmuszenie do kapitulacji – do 30 dywizji alianckich. Stanowiło to około połowę sił armii inwazyjnej – powodzenie operacji „Straż nad Renem” uniemożliwiłoby więc  kontynuowanie natarcia przeciwko Niemcom i postawiłoby aliantów w dramatycznym położeniu.

Do realizacji przedsięwzięcia przeznaczono wszystkie rezerwy będące w dyspozycji Hitlera, łącznie 4 armie, z czego najważniejszą rolę odegrać miała 6. Armia Pancerna SS pod dowództwem Josefa  „Seppa” Dietricha.[5] W jej skład wchodziła elitarna dywizja SS-Leibstandarte Adolf Hitler (LSSAH) – wywodząca się z gwardii przybocznej Führera jednostka, która z czasem ewoluowała do postaci dywizji pancernej.[6] Z LSSAH wydzielono zaś samodzielną grupę bojową pod dowództwem SS-Obersturmbannführera Joachima „Jochena” Peipera, nazwaną od jego nazwiska Kampfgruppe Peiper. Jochen Peiper był postacią niezwykle barwną. Do SS wstąpił jako osiemnastolatek w 1933 roku, niedługo potem wybrany został do prestiżowej służby w liczącym wówczas 120 osób oddziale ochrony osobistej Hitlera.[7] Znał biegle język francuski i angielski, od 1939 służył w sztabie samego Heinricha Himmlera. W trakcie inwazji na Francję został przeniesiony na front jako oficer w LSSAH, podczas jednej z potyczek został ranny w głowę, jednak odmówił wycofania na tyły. Za bohaterstwo w walkach w rejonie Vichy został odznaczony Krzyżem Żelaznym. Po zakończeniu walk we Francji kontynuował pracę w sztabie Himmlera, awansował nawet na jego osobistego adiutanta.[8] Do służby liniowej powrócił najprawdopodobniej na własną prośbę w czerwcu 1941 roku, tuż po inwazji na Rosję.[9] Walczył także na froncie wschodnim, brał udział w zdobyciu Rostowa nad Donem oraz walkach o Charków.[10]

Więcej o postaci Joachima Peipera w artykule Joachim „Jochen” Peiper. Rys biograficzny.

Kampfgruppe Peiper składała się z trzech batalionów pancernych SS, batalionu artylerii samobieżnej, kompanii saperów i batalionu przeciwlotniczego Luftwaffe. Jednostki te były batalionami jedynie na papierze, ich liczebność była skrajnie różna.[11] Warto jednak pamiętać, że w stosunku do pozostałych oddziałów niemieckich biorących udział w kontrofensywie w Ardenach, Kampfgruppe Peiper była jedną z silniejszych formacji. Wyposażenie batalionów pancernych grupy bojowej stanowiły głównie czołgi PzKpfw IV, PzKpfw V „Panther” oraz PzKpfw VI B „Königstiger”. Pozostałe bataliony były całkowicie zmechanizowane, co miało umożliwić grupie błyskawiczne przemieszczanie się i powtórzenie sukcesu Blitzkriegu.[12] 16 grudnia oddział ruszył w kierunku miejscowości Huy nad Mozą, celem zdobycia i zabezpieczenia tamtejszego mostu. Niemieckie natarcie napotkało na problem w postaci zbyt wąskich dla czołgów dróg, które dodatkowo zostały przez Amerykanów zaminowane.[13] Niemcom sprzyjała zła pogoda, gęste chmury uniemożliwiały działanie alianckiego lotnictwa, co motywowało Peipera oraz innych dowódców do korzystania z okazji i jak najszybszego marszu na zachód. Nie zważając na trudności, spychając na pobocze uszkodzone w wyniku eksplozji min czołgi, grupa bojowa Peipera parła naprzód.

Po amerykańskiej stronie frontu 16 grudnia zapanował chaos. Nawała artyleryjska poprzedzająca niemieckie natarcie spowodowała chaotyczny odwrót części oddziałów. Sprzeczne meldunki płynące do sztabów nie pozwalały dokładnie określić, co się właściwie dzieje. Czynnikami wpływającymi na taki stan rzeczy były między innymi wysyłki oddziału Otto Skorzennego. Jego żołnierze przebrani za Amerykanów i władający językiem angielskim mieli działać za liniami aliantów, dezinformować napotkane jednostki amerykańskie, przestawiać znaki drogowe i zabezpieczać składy paliwa.[14]  Grupa takich „Amerykanów” działała również w rejonie operowania Kampfgruppe Peiper. Dowództwo amerykańskie, pomimo braku jasnego obrazu sytuacji, w obawie przed przełamaniem frontu, rozpoczęło przegrupowanie swoich sił. Jednym z oddziałów, który otrzymał rozkaz dyslokacji, była Bateria B 285. Batalionu Obserwacyjnego VII Korpusu Artylerii VIII Korpusu Armii Amerykańskiej. Miała ona przemieścić się z Belgii na teren Luksemburga. 140-osobowy oddział, poruszający się w kolumnie 30 jeep’ów i ciężarówek, wyruszył w drogę rano, 17 grudnia.[15] Trasa wiodła przez drogi pełne uchodźców, porzuconego sprzętu oraz wycofujących się żołnierzy piechoty.

Około godziny 13 na skrzyżowaniu dróg w Baugnez, jadący od strony Malmedy konwój spotkał na swojej drodze czołgi Kampfgruppe Peiper, poruszające się w przeciwnym kierunku z zamiarem zdobycia Malmedy. Werner Sternbeck, dowodzący składającą się z czołgów PzKpfw IV szpicą grupy bojowej, dostrzegł amerykańską kolumnę z odległości około kilometra Zmniejszył dystans i rozpoczął ostrzał amerykańskich pojazdów z broni maszynowej i dział.[16] Wyposażeni w lekką broń Amerykanie nie mieli żadnych szans. Jadący tuż za szpicą Joachim Peiper wszedł na panterę dowodzącego oddziałami pancernymi Wernera Poetschke i nakazał przerwać ogień.[17] 113 amerykańskich żołnierzy złożyło broń i zgromadziło się na polu w pobliżu Cafe Bodarwe około godziny 14. Jeńcy pilnowani byli przez grenadierów pancernych, pojazdy grupy bojowej kontynuowały natarcie.

Około 14.15 żołnierze niemieccy zaczęli strzelać do jeńców.[18] Nie jest jasne, kto i dlaczego otworzył ogień, ani nawet czy ktokolwiek wydał rozkaz do zabicia Amerykanów. Część historyków skłania się ku teorii, że pierwszy strzał padł z broni maszynowej przejeżdżającego czołgu, a strzelcem był SS-Rottenfhürer Georg Fleps, ochotnik pochodzenia rumuńskiego.[19] Po wojnie zeznawał, iż strzelał do grupki uciekających jeńców. W niektórych opracowaniach pojawia się informacja, że Fleps strzelał z pistoletu.[20] Po jego wystrzale pozostali SS-mani i znajdujące się w pobliżu wozy pancerne rozpoczęły ostrzał pojmanych Amerykanów. Ocalały podporucznik Virgil T. Lary zeznał po wojnie, że żołnierze niemieccy wstrzymali ogień, kiedy wszyscy jeńcy leżeli na ziemi. Chodzili wówczas między zwłokami sprawdzając, czy ktoś  przeżył i dobijali rannych. Kilku amerykańskich żołnierzy próbowało uciec przez drogę, którą poruszały się pojazdy grupy bojowej – ponieśli oni śmierć pod gąsienicami czołgów.[21] Istnieje również druga wersja mówiąca o rozpoczęciu masakry, wedle której niezidentyfikowany oficer SS poruszający się wozem dowodzenia wjechał na pole, na którym zgromadzeni byli jeńcy i z pistoletu P-38 zastrzelił bez powodu amerykańskiego sanitariusza. Wówczas pozostali Niemcy otworzyli ogień do żołnierzy amerykańskich.[22] W wyniku masakry życie straciło 82 z nich.

O wydarzeniach dowództwo amerykańskie dowiedziało się w dość krótkim czasie. Wynika to z faktu, iż pomimo przytłaczającej przewagi niemieckiej i zachowania świadczącego o strzelaniu z zamiarem zabicia, aż 31 spośród pojmanych udało się uciec.[23] Jako pierwszy dowiedział się o masakrze najprawdopodobniej pułkownik David E. Peregrin, broniący Malmedy siłami 291. Batalionu Saperów. Dotarli do niego o własnych siłach czterej ocaleni żołnierze. Inne jednostki amerykańskie znajdujące się w okolicy również spotykały uciekinierów, po czym niezwłocznie meldowały o wydarzeniach spod Malmedy. Sztab amerykańskiej 1. Armii wiedział o zbrodni już po południu, a następnego dnia wiadomość dotarła do SHAEF (Supreme Hedquaters Allied Expeditionary Force – Głównego Dowództwa Alianckich Sił Ekspedycyjnych). Sprawa Malmedy została wykorzystana w propagandzie, od 18 grudnia była szeroko nagłaśniana w radiu, zarówno wśród oddziałów znajdujących się w Europie, jak i w cywilnych rozgłośniach w Stanach Zjednoczonych. Zaowocowało to silnymi nastrojami antyniemieckimi w armii amerykańskiej, co przejawiało się  między innymi w rozkazach dowódców niższego szczebla, które niekiedy nakazywały rozstrzeliwać pojmanych SS-mannów.[24] Ostatecznie tego typu inicjatywy zostały szybko surowo zabronione. Ciała amerykańskich żołnierzy zostały zabezpieczone dopiero po zaprzestaniu działań wojennych w rejonie, 14 stycznia 1945 roku. Wówczas rozpoczęto sekcję zwłok, które zastygły zamarznięte niemal miesiąc wcześniej. Udało się ustalić, że zmarli nie zostali ograbieni, ofiary miały przy sobie pieniądze, zegarki i inne cenne przedmioty. 43 żołnierzy zabito strzałem z bliskiej odległości w głowę, dziewięciu znaleziono z rękami podniesionymi w górę, sześciu miało rozbite czaszki. Co zaskakujące, dwóch zabitych otrzymało przed śmiercią pomoc medyczną. Pięć ofiar znaleziono z usuniętymi gałkami ocznymi, przy czym lekarze przeprowadzający sekcję zwłok ustalili, że jedna z nich żyła w momencie ich usuwania. Brytyjski historyk Michael Reynolds, który zapoznał się z dokumentami z sekcji ofiar, twierdzi w swoim opracowaniu, iż tak makabrycznej czynności musiały dopuścić się dzikie zwierzęta po odejściu Niemców.[25]

Niemiecka ofensywa w Ardenach nie powiodła się. Kampfgruppe Peiper została rozwiązana, jej dowódca wraz ze swoimi żołnierzami w szeregach LSSAH walczył jeszcze z Rosjanami w okolicach Budapesztu. W kwietniu 1945 roku część żołnierzy dywizji SS-Leibstandarte Adolf Hitler przedostała się na teren Austrii, gdzie poddali się Amerykanom.[26] Po identyfikacji oficerów LSSAH, zostali oni zamknięci w miejscowości Schwabisch Hall i poddani brutalnemu śledztwu w związku z masakrą pod Malmedy. Szczegóły śledztwa przedstawia raport podkomisji Senatu Stanów Zjednoczonych, udostępniony cyfrowo przez Bibliotekę Kongresu USA. Dowiadujemy się z niego, że żołnierze niemieccy w celu uzyskania zeznań, w których przyznają się do udziału w masakrze i obciążają towarzyszy broni, byli bici, kopani, pozbawiani racji żywnościowych czy odzieży. Zimą zabierano im koce, niekiedy odmawiano pomocy lekarskiej.[27] Pokazowy proces oficerów i żołnierzy SS-Leibstandarte Adolf Hitler odbył się w 1946 roku w byłym obozie koncentracyjnym w Dachau. Głównymi oskarżonymi w sprawie Malmedy byli dowódca dywizji Josef „Sepp” Dietrich i Joachim „Jochen” Peiper.[28]  Dietrich twierdził, że nie miał pojęcia o masakrze, a kiedy doszły go słuchy o możliwych zbrodniach na Amerykanach zlecił nawet śledztwo, które jednak niczego nie wykazało.[29] Peiper już na początku procesu przyjął na siebie odpowiedzialność za masakrę przeprowadzoną przez jego podwładnych. Obaj zostali ostatecznie skazani na śmierć przez powieszenie, podobnie jak 41 innych żołnierzy ich dywizji.[30] Ostatecznie na skutek apelacji i wzięcia pod uwagę przez sąd wspomnianych nieprawidłowości w śledztwie wyrok został w przypadku Peipera i Dietricha zamieniony na dożywocie. Sepp Dietrich wyszedł z więzienia w 1959 roku ze względu na zły stan zdrowia, zmarł na zawał serca w 1966 roku.[31] Jochen Peiper został oczyszczony z zarzutów udziału w zbrodniach wojennych i wypuszczony na wolność w 1951 roku. Zginął w 1976 roku w swoim domu we Francji – w wyniku strzelaniny, w którą wdał się z nieznanymi osobnikami, doszło do pożaru, podczas którego uległ zaczadzeniu. Policja francuska, pomimo śledztwa, nigdy nie ujęła napastników.[32] Georg Fleps uniknął kary śmierci i więzienia.[33]  Straceni ss-manni zostali skazani głównie w związku z innymi zbrodniami wojennymi, popełnionymi przez LSSAH podczas ofensywy w Ardenach. Przypadki te zostały wyszczególnione na stronie drugiej wspomnianego raportu komisji senackiej.[34]

 

Bibliografia:

Beevor A., Druga Wojna Światowa, Kraków 2013.

Bishop C., Waffen SS. Piekło na froncie zachodnim, Warszawa 2009.

Butler R., SS-Liebstandarte, Historia 1. Dywizji Waffen SS 1933-1945, Warszawa 2009.

Cooke D., Evans W., Kampfgruppe Peiper at the Battle of the Bulge, Mechanicsburg 2008.

Parker D.S., Fatal Crossroads. The untold story of the Malmedy Massacre at the Battle of the Bulge. Cambridge 2012.

Reynolds M., Adiutant Diabła. Jochen Peiper. Dowódca Wojsk Pancernych, Warszawa 2009.

Reynolds M., Ludzie ze stali. I Korpus Pancerny SS w Ardenach i na froncie wschodnim. Warszawa 2009.

Ripley T., Elitarne jednostki wojskowe Trzeciej Rzeszy. Niemieckie siły specjalne w II wojnie światowej, Ożarów Mazowiecki 2009.

 

 

[1] M. Reynolds, Adiutant Diabła. Jochen Peiper. Dowódca Wojsk Pancernych, Warszawa 2009,  s. 115.

[2] D.S. Parker, Fatal Crossroads. The untold story of the Malmedy Massacre at the Battle of the Bulge. Cambridge 2012, s. 256.

[3] A. Beevor, Druga Wojna Światowa, Kraków 2013, s. 244.

[4] M. Reynolds, Ludzie ze stali. I Korpus Pancerny SS w Ardenach i na froncie wschodnim. Warszawa 2009, s. 83.

[5] Ibidem, s. 68.

[6] R. Butler, SS-Liebstandarte, Historia 1. Dywizji Waffen SS 1933-1945, Warszawa 2009, s. 132.

[7]M. Reynolds, Adiutant Diabła…, s. 20.

[8] Ibidem, s.25.

[9] R. Butler, op. cit., s. 84.

[10] M. Reynolds, Adiutant Diabła…, s. 28.

[11] D. Cooke, W. Evans, Kampfgruppe Peiper at the Battle of the Bulge, Mechanicsburg 2008, s. 17.

[12] Ibdiem, s. 18.

[13] R. Butler, SS-Liebstandarte, Historia 1. Dywizji Waffen SS 1933-1945, Warszawa 2009, s. 138.

[14] T. Ripley, Elitarne jednostki wojskowe Trzeciej Rzeszy. Niemieckie siły specjalne w II wojnie światowej, Ożarów Mazowiecki 2007 s. 144.

[15] M. Reynolds, Adiutant Diabła. Jochen Peiper. Dowódca Wojsk Pancernych, Warszawa 2009, s. 116.

[16] Cooke D., Evans W., Kampfgruppe Peiper at the Battle of the Bulge, Mechanicsburg 2008, s. 46.

[17] Reynolds M., Adiutant Diabła. Jochen Peiper. Dowódca Wojsk Pancernych, Warszawa 2009, s. 117.

[18]  Ibidem, s. 119.

[19] Butler R., SS-Liebstandarte, Historia 1. Dywizji Waffen SS 1933-1945, Warszawa 2009, s. 140.

[20] Bishop C., Waffen SS. Piekło na froncie zachodnim, Warszawa 2009, s. 214.

[21] Butler R., SS-Liebstandarte, Historia 1. Dywizji Waffen SS 1933-1945, Warszawa 2009, s. 140.

[22] Parker D.S., Fatal Crossroads. The untold story of the Malmedy Massacre at the Battle of the Bulge. Cambridge, 2012, s. 109.

[23] Ibidem, s. 258.

[24] Butler R., SS-Liebstandarte, Historia 1. Dywizji Waffen SS 1933-1945, Warszawa 2009, s. 140.

[25] Reynolds M., Adiutant Diabła. Jochen Peiper. Dowódca Wojsk Pancernych, Warszawa 2009, s. 120.

[26] Cooke D., Evans W., Kampfgruppe Peiper at the Battle of the Bulge, Mechanicsburg 2008, s. 169.

[27] http://www.loc.gov/rr/frd/Military_Law/pdf/Malmedy_report.pdf – dostęp: 18.03.2013

[28] Reynolds M., Adiutant Diabła. Jochen Peiper. Dowódca Wojsk Pancernych, Warszawa 2009, s. 347.

[29] Butler R., SS-Liebstandarte, Historia 1. Dywizji Waffen SS 1933-1945, Warszawa 2009, s. 141.

[30] Cooke D., Evans W., Kampfgruppe Peiper at the Battle of the Bulge, Mechanicsburg 2008, s. 169.

[31] Butler R., SS-Liebstandarte, Historia 1. Dywizji Waffen SS 1933-1945, Warszawa 2009, s. 171.

[32] Cooke D., Evans W., Kampfgruppe Peiper at the Battle of the Bulge, Mechanicsburg 2008, s. 169.

[33] Parker D.S., Fatal Crossroads. The untold story of the Malmedy Massacre at the Battle of the Bulge. Cambridge, 2012, s. 369.

[34] http://www.loc.gov/rr/frd/Military_Law/pdf/Malmedy_report.pdf – dostęp: 18.03.2013

 

Artykuł został pierwotnie opublikowany w numerze 3 miesięcznika „Poszukiwacze”