Zarys historii LSSAH

Jedną z najbardziej znanych jednostek wojskowych biorących udział w II wojnie światowej była 1. Dywizja Pancerna SS Leibstandarte SS Adolf Hitler. Niniejszy artykuł przybliża historię owej – owianej legendą – formacji, która podczas wspomnianego konfliktu walczyła na terenie niemalże całej Europy.

W związku ze zmieniającą się na przestrzeni lat nazwą tego oddziału, w tekście zastosowane zostały terminy LSSAH i Leibstandarte lub określenia odpowiednie dla danego okresu. Z powodu obszerności tematu, jakim są losy dywizji, w niniejszym artykule pominięto pewne aspekty jej historii, niektóre zaś jedynie zasygnalizowano. Zmagania jednostki na froncie wschodnim przedstawione zostały bez wzięcia pod uwagę wielu znaczących bitew. Zagadnienia te są doskonałym materiałem na osobne artykuły, w których zasługują na szersze omówienie.

LSSAH podczas II wojny światowej stopniowo ewoluowała – od oddziału osobistej ochrony Adolfa Hitlera rozrosła się z czasem do frontowej dywizji pancernej. Formacja SS Leibstandarte Adolf Hitler powstała w styczniu 1933 roku. Początkowo nosiła nazwę SS-Stabswache Berlin i była to stworzona przez Josefa „Seppa” Dietricha przyboczna straż Hitlera oraz kancelarii Rzeszy. Niedługo potem nazwę zmieniono na SS-Sonderkommando Zossen (Komando do zadań specjalnych Zossen). Po połączeniu z innym oddziałem SS, SS-Sonderkommando Juteborg, oddział straży przyjął nazwę Adolf Hitler Standarte. Ostatecznie, zgodnie z rozkazem Hitlera z listopada 1933 roku, jako nazwę oddziału przyjęto Leibstandarte SS Adolf Hitler, co w skrócie zapisywano jako LSSAH.[1] Nazwa nawiązywała do sztandaru NSDAP, w który wsiąkła krew „męczenników za sprawę”, rannych i poległych podczas nieudanego puczu monachijskiego.[2] 9 listopada 1933 roku miało miejsce zaprzysiężenie członków Leibstandarte. Słowa przysięgi mówiły o wierności Adolfowi Hitlerowi aż do śmierci.[3]

Pierwsza połowa lat trzydziestych to dla oddziału przede wszystkim okres służby wartowniczej w Kancelarii Rzeszy oraz doskonalenia umiejętności poprzez udział w rozmaitych kursach i szkoleniach. W związku z regularnym wystawianiem wart honorowych przed Kancelarią Rzeszy, ubrani w czarne mundury SS-mani z Leibstandarte zyskali nadany przez członków Wehrmachtu przydomek „asfaltowych żołnierzy”.[4] Wzrost znaczenia LSSAH nastąpił, kiedy formacja odegrała główną rolę w Nocy Długich Noży. 13 stycznia 1935 roku Niemcy zwyciężyły w plebiscycie przeprowadzonym w Zagłębiu Saary.[5] W lutym tego roku Leibstandarte w sile 16 000 ludzi wkroczyła do Saarbrücken w charakterze kompanii reprezentacyjnej, uświetniającej włączenie Zagłębia do Rzeszy. Spotkała się z niezwykle entuzjastycznym przyjęciem ludności, a wydarzenie to było szeroko opisywane w prasie.[6] W roku 1935 służbę w oddziałach SS Verfügungstruppe (SS-VT), do których należała LSSAH, zaczęto traktować równoznacznie ze służbą wojskową.[7] SS Verfügungstruppe to jednostki SS szkolone z myślą o prowadzeniu regularnych działań zbrojnych, przekształcone później w Waffen-SS. Wart uwagi jest fakt, że w tym czasie SS stało się jedyną siłą zbrojną, mającą mandat do działania na terenie III Rzeszy. Było to swego rodzaju zabezpieczenie, wprowadzone przez Hitlera na wypadek prób siłowego ograniczenia lub przejęcia władzy przez lub przy pomocy Wehrmachtu.[8] Zyskująca coraz większy prestiż Leibstandarte pełniła warty honorowe podczas olimpiady w Berlinie w 1936 roku, a także towarzyszyła Hitlerowi dwa lata później podczas aneksji Austrii oraz okupacji Sudetów.[9] W 1936 roku powołano osobny inspektorat odpowiedzialny za rozwój, szkolenie i wyposażenie SS. Wprowadzono także możliwość odbycia służby w jednym z oddziałów SS-VT w ramach realizacji obowiązku powszechnej służby wojskowej. Zintensyfikowano i ujednolicono również szkolenie wojskowe dla oddziałów SS-VT.[10] Był to początek intensywnego rozwoju i militaryzacji tych jednostek. W 1938 roku Hitler wydał rozkaz rozbudowy LSSAH do siły pułku, postanowił również, że w razie wojny jednostki SS-VT będą wzmacniane żołnierzami SS Totenkopfverbände z obsady obozów koncentracyjnych.[11]

Cechą wyraźnie odróżniającą Leibstandarte od innych formacji SS było umundurowanie i wyposażenie. W przededniu inwazji na Polskę oddziały SS-VT były pułkami zmotoryzowanymi, których wyposażenie stanowiły motocykle i samochody pancerne.[12] Mundur żołnierza LSSAH był koloru czarnego. Na kołnierzu wyszyte miał podwójne runiczne S, jednak – w odróżnieniu od innych formacji SS – bez wyszytego numeru jednostki. Na prawym mankiecie znajdowała się naszywka „Adolf Hitler”, z kolei na ramieniu bluzy mundurowej umieszczona była naszywka z monogramem „LAH”. Żołnierze Leibstandarte jako jedyni mogli nosić białe elementy ekwipunku, takie jak pasy czy kabura pistoletu. Od czasu kampanii wrześniowej, kiedy to ze względu na możliwość zabrudzeń cały mundur i ekwipunek LSSAH były koloru czarnego, z białych elementów wyposażenia korzystano jedynie podczas ważnych uroczystości.[13] Poszczególne formacje SS posiadały swoje unikalne godła. W przypadku LSSAH był to wprowadzony oficjalnie w 1941 roku biały klucz na czarnej tarczy, będący w rzeczywistości wytrychem. Znak pochodził od nazwiska dowódcy LSSAH, Josefa Dietricha (Dietrich – niem. wytrych). Według interpretacji propagandy symbol ten oznaczał, że Leibstandarte jest kluczem, który otworzy przed Niemcami każdą bramę, znajdzie rozwiązanie dla każdej przeciwności.[14]

22 sierpnia 1939 roku w swojej rezydencji Berghof Adolf Hitler przedstawił wysokim rangą dowódcom sił zbrojnych informacje o planowanej inwazji na Polskę i dążeniu do konfrontacji z Francją.[15] Stało się jasne, że wojna jest nieunikniona i zostaną w niej wykorzystane jednostki SS. 1 września 1939 roku doszło do ataku na Polskę.[16] LSSAH została przydzielona do grupy Armii Południe dowodzonej przez Gerda von Rundstedta. Jej celem było dobycie przyczółka na drugim brzegu granicznej rzeki Prosny i jednocześnie zabezpieczenie drogi biegnącej do Wrocławia w rejonie Bolesławca.[17] Prowadząc intensywne walki ze stawiającymi zacięty opór oddziałami polskimi, Leibstandarte posuwała się powoli w głąb terytorium II Rzeczypospolitej.[18] Pomimo dużych strat morale pułku utrzymywało się na wysokim poziomie. Oficerowie Wehrmachtu zwracali uwagę na spowalnianie przez Leibstandarte natarcia. Było to spowodowane skrupulatnym paleniem wszystkich napotkanych przez LSSAH domów.[19] Leibstandarte wzięła udział w walkach w okolicach Łodzi, w zdobyciu Pabianic oraz w walkach prowadzonych na wschód od Warszawy. Pułk walczył także w bitwie nad Bzurą, ponosząc olbrzymie straty i przechodząc po raz pierwszy do defensywy. Ostatnim akcentem uczestnictwa jednostki w kampanii wrześniowej był udział w walkach o Warszawę. Już w Polsce miała miejsce pierwsza zbrodnia wojenna popełniona przez LSSAH. Był to przypadek Hermanna Müllera-Johna, dyrygenta pułkowej orkiestry. Napotkawszy na grupę Żydów, zatrzymał ich i kazał swoim muzykom niezwłocznie ich rozstrzelać. Został on wprawdzie aresztowany przez przełożonych i uwięziony, jednak po roku, na skutek osobistego zaangażowania Hitlera w sprawę, został objęty amnestią. Po zakończeniu kampanii wrześniowej, celem uzupełnienia stanów osobowych, pułk Leibstandarte został przeniesiony na teren Czechosłowacji.[20]

10 maja 1940 roku III Rzesza rozpoczęła realizację planu Fall Gelb (wariant żółty), zakładającego zdobycie Francji przy jednoczesnym zajęciu krajów dzisiejszego Beneluksu.[21] Leibstandarte, włączonej w skład Grupy Armii B generała Fedora von Bocka, przypadł udział w przedarciu się przez holenderską granicę. Do zadań LSSAH należało przede wszystkim zabezpieczenie mostów na licznych w tym państwie kanałach i rzekach.[22] Po zabezpieczeniu przepraw Leibstandarte miała uczestniczyć w zdobyciu Rotterdamu. Wbrew przewidywaniom Niemców, obrońcy miasta stawili zacięty opór. Adolf Hitler, niezadowolony z braku postępów, postawił obrońcom ultimatum – w przypadku dalszego oporu miasto zostanie zbombardowane.[23] Dowódca holenderskiej obrony zaakceptował warunki, jednak nie powiadomiono o tym Luftwaffe, która, realizując rozkaz Führera, dokonała nalotu. 14 maja, wobec przytłaczającej przewagi niemieckiej, dowódca holenderskich wojsk lądowych Henri Winkelman zarządził całkowitą kapitulację Holandii.[24] Podczas gdy niemieccy oficerowie negocjowali z przedstawicielami strony holenderskiej warunki poddania miasta, grupa żołnierzy Leibstandarte, poruszająca się czołgami i ciężarówkami, wjechała do Rotterdamu, otwierając ogień do oddziału holenderskich żołnierzy. Wydarzenie to nie zostało zakwalifikowane jako zbrodnia wojenna. Ze względu na fakt, że LSSAH nie otrzymała informacji mówiącej o zawieszeniu broni wprowadzonym celem omówienia warunków kapitulacji, jego złamanie nie zostało uznane za pogwałcenie prawa. Ostatecznie, w konsekwencji tego wydarzenia, o LSSAH zaczęto mówić w środowisku oficerów Wehrmachtu jako o jednostce niesubordynowanej.[25] Po kapitulacji Holandii Leibstandarte uczestniczyła wraz z 9. Dywizją Pancerną w paradzie zwycięstwa, która miała miejsce w Amsterdamie.[26] LSSAH wzięła następnie udział w walkach we Francji. Dzięki szerokiemu zastosowaniu wojsk pancernych i realizacji taktyki Blitzkriegu, działania we Francji przebiegały pomyślnie dla Niemców, pozwalając im przełamywać opór Francuzów.[27] Punktem kulminacyjnym kampanii były dla jednostki walki przeciwko przyczółkowi w Dunkierce, w których oddział uczestniczył od 24 maja. 28 maja żołnierze Leibstandarte pojmali dużą grupę żołnierzy brytyjskich. Wprawdzie oficerowie traktowani byli z „wymogami staroświeckiej uprzejmości”, jednak dużo gorszy los spotkał szeregowych. Byli oni pilnowani przez wydzieloną grupę członków LSSAH, bowiem większość jednostki w dalszym ciągu brała udział w walkach. W pewnym momencie około 80 Brytyjczyków zapędzono do stodoły i zamknięto. Budynek został podpalony, do środka wrzucono granaty. Ocalałych wyprowadzano z budynku i rozstrzeliwano.[28] Masakrę przeżyło kilku żołnierzy brytyjskich, którzy po oddaleniu się morderców z Leibstandarte ponownie trafili do niewoli niemieckiej. O zbrodni świat dowiedział się dopiero w roku 1943, kiedy ci żołnierze wrócili do Wielkiej Brytanii w ramach wymiany jeńców ze stroną niemiecką i opowiedzieli o masakrze.[29]

Podpisany 22 czerwca 1940 roku układ rozjemczy z Francją zaczął obowiązywać trzy dni później. [30] Żołnierze LSSAH nie wzięli udziału w paradzie zwycięstwa w Paryżu, prawdopodobnie ze względu na wspomniany wcześniejszy udział w tryumfie w Amsterdamie. Podczas parady jednostka była już w drodze do Metzu, gdzie miała uzupełnić stan osobowy, przejść dodatkowe szkolenia i skompletować sprzęt.[31] W październiku 1940 roku Włochy zaatakowały Grecję. Po początkowych sukcesach agresora Grecy przeprowadzili przeciwko armii Mussoliniego skuteczną kontrofensywę, spychając ją głęboko na terytorium Albanii.[32] Hitler postanowił pomóc Duce. Jedną z jednostek przeznaczonych do tego zadania była Leibstandarte.[33] LSSAH miała wejść do walki z pozycji wyjściowych na terenie Bułgarii. Atak przeciwko Grecji rozpoczął się 6 kwietnia 1941 roku.[34] Przeciwnikiem jednostki były oddziały brytyjskie i australijskie. 

 

Podczas ciężkich walk Leibstandarte udało się zepchnąć przeciwnika w głąb terytorium Grecji. 24 kwietnia 1941 na Akropolu doszło do wywieszenia flagi ze swastyką. Armia grecka skapitulowała w tym samym miesiącu, brytyjski korpus ekspedycyjny przeprowadził ewakuację. Leibstandarte nawet w ocenie nieprzychylnego SS Wehrmachtu spisała się znakomicie. Na powstanie tej opinii złożyły się względnie niskie straty oraz efektywna taktyka i wymiana informacji, które wcześniej stanowiły dla LSSAH problem – co było widoczne podczas walk w roku 1940. Po udanej kampanii oddział został przeniesiony do Pragi w celu dokonania uzupełnień i przygotowania do uderzenia na Związek Radziecki. Jednostka została przed inwazją zreorganizowana. Z dotychczasowej brygady stała się formalnie dywizją, choć z niepełnym stanem osobowym przewidzianym w armii niemieckiej dla dywizji. Zmieniono również nazwę, z Leibstandarte SS Adolf Hitler na Dywizję SS Leibstandarte Adolf Hitler.[35] Po rozbudowie LSSAH liczyła 10 796 żołnierzy.[36]

22 czerwca 1941 nastąpił atak Trzeciej Rzeszy na Związek Radziecki. Operacja nosiła kryptonim „Barbarossa”.[37] Z powodu przeciągającej się reorganizacji, LSSAH wkroczyła na teren ZSRR dopiero 1 lipca.[38] Na skutek zaskoczenia obrońców, dzięki ich słabemu jakościowo wyposażeniu i niskim kwalifikacjom dowódców, początkowa faza operacji przebiegała pomyślnie dla Niemców.[39]  W połowie lipca siły niemieckie, postępując coraz bardziej w głąb terytorium ZSRR, zbliżały się do położonego na północy tego państwa Leningradu, a na południu – do Kijowa. LSSAH wzięła udział w zdobyciu Rostowa nad Donem.[40] Dzięki nieustępliwej postawie i sukcesom odniesionym podczas ciężkich walk w warunkach surowej rosyjskiej zimy, Leibstandarte cieszyła się w III Rzeszy opinią jednostki elitarnej i niezawodnej. Po sukcesie pod Rostowem dywizję wycofano do Francji celem uzupełnień. W okresie pobytu we Francji, w lipcu 1942 roku, dywizję przekształcono w 1. Dywizję Grenadierów Pancernych Leibstandarte Adolf Hitler. Oznaczało to zwiększenie stanu osobowego oraz przydzielenie dywizji większej liczby broni pancernej, a także samochodów ciężarowych i transporterów opancerzonych. Po powrocie na front w grudniu 1942 roku LSSAH wzięła udział w walkach w okolicach Charkowa.[41]

Kolejnym ważnym wydarzeniem w historii jednostki była operacja „Cytadela”. Rozpoczęta 5 lipca 1943 roku na tzw. Łuku Kurskim, miała w zamierzeniu unicestwić zgromadzone tam duże sowieckie siły pancerne podczas jednej, decydującej bitwy. Siły i środki zaangażowane do obrony tego rejonu były imponujące, oprócz tysięcy dział i czołgów rozbudowano również system pól minowych i umocnień, którego głębokość sięgała 40 kilometrów.[42] Bitwa na Łuku Kurskim przebiegała jednak na korzyść Armii Czerwonej. Do 13 lipca 1943 roku, kiedy wstrzymano operację „Cytadela”, dywizja LSSAH straciła 1/3 posiadanych pojazdów i prawie 3000 żołnierzy.[43] W związku z koniecznością uzupełnień oraz pogarszającą się sytuacją militarno-polityczną na Półwyspie Apenińskim, LSSAH została wysłana do Włoch. Jej zadaniem było – jak określił to Rupert Butler w monografii poświęconej dywizji – „pilnowanie Alp”.[44] Pod koniec 1943 roku Leibstandarte powróciła na wschód. Przez kolejne miesiące toczyła ciężkie walki defensywne.

Ponosząc olbrzymie straty podczas prób powstrzymania nacierającej Armii Czerwonej, jednostka w marcu 1944 została niemal doszczętnie rozbita. Posiadając jedynie kilkadziesiąt pojazdów, stanowiła zaledwie grupę bojową (Kampfgruppe). Aby zapobiec całkowitemu zniszczeniu dywizji, 18 kwietnia 1944 roku została ona przeniesiona do Belgii.[45]

Realia, jakie zastała tam dywizja, nie napawały optymizmem. Nowy sprzęt pancerny, który otrzymała jednostka, był niekompletny. Brakowało najczęściej elementów optyki, problemem było również zaopatrzenie w paliwo i smary. Leibstandarte zmagała się także z niedostatkiem rekrutów mogących uzupełnić niedobory kadrowe.[46] Przede wszystkim dalece niewystarczająca była liczba kompetentnych dowódców i członków załogi czołgów. Wielu nowych żołnierzy, którzy przybyli do LSSAH z przydziałem np. kierowcy-mechanika, nigdy nie prowadziło czołgu.[47] Sytuację nieco poprawiło przybycie 2000 grenadierów z dywizji SS Hitlerjugend. Przeszli oni co prawda szkolenie wojskowe, jednak ich wiek wynosił 18 lat i nie mieli oni żadnego doświadczenia bojowego. Niemniej do LSSAH docierał nowy sprzęt pancerny, w tym ciężkie czołgi Pz.kpfw. VI „Tiger” (Tygrys) i Pz.kpfw. VI Ausf. B „Königstiger” (Tygrys królewski), który pancerzem i uzbrojeniem deklasował ówczesne konstrukcje przeciwnika.[48] Jednostka nosiła obecnie nazwę 1. Dywizji Pancernej SS Leibstandarte Adolf Hitler. W czerwcu 1944 roku uznano, że formacja jest niemal w pełni gotowa do ponownego wysłania na front. Niedobory kadrowe były w tym momencie uzupełniane rekrutami przydzielanymi do Waffen-SS spośród marynarzy z Kriegsmarine i żołnierzy obsługi lotnisk Luftwaffe. Ewidentne braki w wyszkoleniu nadrabiali oni wysokim morale. Przydział do stacjonującej w spokojnej Belgii legendarnej Leibstandarte był przez wielu z nich odbierany jako łut szczęścia. W tym miejscu warto zaznaczyć, że jednostka, w której większość żołnierzy przebywała krócej niż przez miesiąc i nigdy nie walczyła na pierwszej linii, według standardów panujących w armiach alianckich nigdy nie mogłaby zostać uznana za zdolną do walki na froncie.[49] Wszystko wskazywało na to, że LSSAH pozostanie w Belgi jeszcze przez pewien czas w charakterze sił rezerwowych na wypadek inwazji aliantów.

Na początku czerwca 1944 roku stan osobowy dywizji wynosił 18 548 żołnierzy. Dzieliła się ona na dwa bataliony pancerne, z których jeden składał się z 76 czołgów Pz.kpfw. V „Panther”, drugi zaś z 76 czołgów typu Pz.kpfw. IV.  Batalion pancerny podzielony był na cztery kompanie czołgów. Każdy batalion wspierany był przez pułk grenadierów pancernych, poruszający się ciężarówkami lub transporterami opancerzonymi. Pułk taki składał się z pięciu oddziałów: trzech batalionów grenadierów, kompanii dział 6 x 150 mm, kompanii przeciwlotniczej 12 x 20 mm i kompanii pancernej. Dodatkowo w skład dywizji wchodziły trzy samodzielne bataliony: rozpoznania (grenadierzy na transporterach opancerzonych), batalion niszczycieli czołgów (31 niszczycieli czołgów różnego typu) i batalion saperów (zmechanizowany). Dywizja LSSAH posiadała również pułk artylerii, podzielony na trzy dywizjony: dywizjon dział samobieżnych (18 dział samobieżnych różnego typu), dywizjon holowany (18 haubic 105 mm) oraz dywizjon holowany złożony z 12 haubic 150 mm i czterech 100 mm. Ponadto bezpośrednio w dyspozycji dowództwa dywizji pozostawały dwa dywizjony artyleryjskie. Pierwszym z nich był dywizjon przeciwlotniczy, w skład którego wchodziło 18 dział 88 mm oraz 12 dział 37 mm. Drugim był dywizjon artylerii rakietowej, wyposażony w wyrzutnie Nebelwerfer: 18 wyrzutni 150 mm i sześć wyrzutni 210 mm.[50] Dodatkowo w I Korpusie Pancernym SS, w skład którego wchodziła Leibstandarte, operowały samodzielne bataliony czołgów ciężkich. W jednym z nich, 501. Batalionie Czołgów Ciężkich SS, służyli oficerowie z LSSAH.[51] Wprawdzie pierwotnie planowano ponowne odesłanie Leibstandarte na wschód, jednak niemieckie dowództwo postanowiło pozostawić jednostkę na terytorium Belgii w charakterze odwodu na wypadek desantu nieprzyjaciela. Oficerowie niemieccy byli przekonani, że inwazja ze strony sił anglo-amerykańskich niebawem nastąpi. Nie mieli jednak pewności, gdzie odbędzie się atak, co powodowało konieczność utrzymywania w razie inwazji znacznych sił na dużym obszarze. Brak odpowiedniego rozeznania w sytuacji był możliwy dzięki wysiłkom wywiadu aliantów, który z powodzeniem rozpracował agentów Abwehry i SD na terytorium Wielkiej Brytanii oraz przeprowadzał liczne akcje dezinformacyjne.[52] Dzięki temu data i miejsce lądowania aliantów były dla niemieckich dowódców trudne do przewidzenia.[53]

6 czerwca 1944 roku miało miejsce lądowanie sił alianckich w Normandii.[54] Oddziały desantowe musiały zmierzyć się z owocem realizowanej na wielką skalę operacji budowy umocnień na wybrzeżu północnej Europy, tak zwanym Wałem Atlantyckim. Licząca prawie 4000 km długości, ciągnąca się od Hiszpanii po północy kraniec Norwegii linia umocnień składała się z pól minowych, schronów bojowych, umocnionych stanowisk artylerii, zapór i okopów. Nad doskonaleniem linii obrony we Francji osobiście czuwał sam Erwin Rommel.[55] Dzięki dobremu rozpoznaniu i licznym operacjom pozorującym, siłom inwazyjnym udało się zarówno znaleźć słaby punkt systemu umocnień, jak również zmylić Niemców w kwestii miejsca planowanego uderzenia, sugerując rejon Cieśniny Kaletańskiej.[56] I Korpus Pancerny SS, w skład którego wchodziła LSSAH, stacjonował z tego powodu w dalszym ciągu na terytorium Belgii, gdyż była to dogodna pozycja wyjściowa do ataku na flankę ewentualnego desantu przeprowadzanego w rejonie Calais. 6 czerwca, po otrzymaniu informacji o lądowaniu aliantów w Normandii, I Korpus Pancerny błyskawicznie osiągnął gotowość bojową. Jednak oczekiwany rozkaz do wymarszu nie nadchodził. Hitler obawiał się, że lądowanie w Normandii to atak pozorowany przed głównym uderzeniem w rejonie Calais, w związku z czym wyraził zgodę jedynie na użycie jednej z trzech dywizji pancernych wchodzących w skład korpusu – szkolnej Dywizji Panzer-Lehr. Pozostałe jednostki pancerne, czyli 1. Dywizja Pancerna SS Leibstandarte Adolf Hitler i 12. Dywizja Pancerna SS Hitlerjugend, miały zostać utrzymywane w odwodzie.[57] LSSAH została włączona do walki dopiero w ostatnich dniach czerwca. Dywizja walczyła z Brytyjczykami w rejonie rzeki Odon, następnie toczyła wyniszczające boje w rejonie Falaise.

Podczas gdy we Francji trwały zacięte walki, 20 lipca 1944 roku w Wilczym Szańcu koło Kętrzyna miał miejsce nieudany zamach na Adolfa Hitlera.[58] Zaowocowało to narastaniem w armii niemieckiej atmosfery wzajemnych podejrzeń i nieufności. Organy bezpieczeństwa ze zdwojoną siłą prowadziły inwigilację oficerów własnych wojsk. Zamach negatywnie odbił się na morale panującym w niemieckim dowództwie. Nie było ono zresztą najlepsze od czasu lądowania w Normandii. Ponosząc ciężkie straty, oddziały niemieckie były spychane na wschód. Ostatecznie I Korpus Pancerny, z zaledwie 30 sprawnymi czołgami, zdołał wyrwać się z okrążenia pod Falaise i został zepchnięty za Sekwanę.[59] Sama przeprawa przez rzekę stanowiła nie lada wyzwanie. Mosty i prowizoryczne przeprawy były nieustannie bombardowane przez alianckie lotnictwo, nasilał się również ogień wymierzonej przeciwko Niemcom artylerii. Żołnierze piechoty przeprawiali się przez rzekę na prowizorycznych tratwach, ocalałe mosty i przeprawy pontonowe były zajęte przez kolumny pojazdów.[60] 3 września 1944 roku do Leibstandarte dotarł rozkaz wycofania się na teren Niemiec celem uzupełnień. Straty poniesione podczas walk we Francji wynosiły w przypadku LSSAH około 5000 rannych i zabitych. Wycofująca się Leibstandarte liczyła w przybliżeniu 14 000 żołnierzy.[61]

Po wycofaniu do Niemiec i odbudowie, jednostka po raz kolejny znalazła się w akcji podczas niemieckiej kontrofensywy w Ardenach, która rozpoczęła się 16 grudnia 1944 roku. Wówczas niechlubną kartę w dziejach LSSAH zapisała wydzielona grupa bojowa Kampfgruppe Peiper, której żołnierze odpowiedzialni byli za głośną masakrę amerykańskich jeńców pod Malmedy. (Więcej na ten temat w artykule Masakra pod Malmedy)

Niemiecka operacja w Ardenach nie powiodła się. 23 grudnia poprawiła się pogoda, umożliwiając operowanie amerykańskiemu lotnictwu. Nie bez znaczenia była również heroiczna obrona miejscowości Bastogne przez oddziały amerykańskich spadochroniarzy, którzy wiązali znaczne siły niemieckie, spowalniając tempo ich ataku.[62] Wbrew przewidywaniom Hitlera alianci szybko przegrupowali siły i pod koniec grudnia przeszli do kontrataku. LSSAH walczyła jeszcze z Armią Czerwoną w okolicach Budapesztu. Ostatnim rozkazem dla 6. Armii Pancernej, w skład której wchodziła Leibstandarte, była obrona Wiednia w marcu 1944 roku. Na tym etapie wojny LSSAH była skrajnie wyniszczona nieustannymi walkami. Ostatnie znaczące uzupełnienia dotarły do jednostki przed ofensywą w Ardenach. Josef Dietrich stwierdził ironicznie w Wiedniu: „Nazywamy siebie 6. Armią Pancerną, bo mamy sześć czołgów”.[63] W kwietniu 1945 roku część żołnierzy 1. Dywizji Pancernej SS Leibstandarte SS Adolf Hitler przedostała się na teren Austrii, gdzie poddawali się oni Amerykanom.[64]

Początkowo alianci wyselekcjonowali żołnierzy Leibstandarte spośród ogromnej liczby niemieckich jeńców różnych formacji i zgromadzili ich na łąkach wokół miejscowości Ennes i Steyr. W sierpniu przeprowadzono selekcję jeńców, mającą ustalić, którzy z nich zostaną zwolnieni do domu (w pierwszej kolejności żołnierze Wehrmachtu i formacji pomocniczych urodzeni po 1926 roku, nienależący do NSDAP). Żołnierze Leibstandarte byli z początku dość słabo pilnowani, więc część z nich skorzystała z możliwości ucieczki. Polegała ona na samowolnym oddaleniu się z punktów zbornych jeńców i unikaniu patroli alianckiej żandarmerii, która wyłapywała niemieckich żołnierzy nieposiadających odpowiednich dokumentów. W grudniu 1945 roku Waffen-SS (w skład którego wchodziła LSSAH) zostało uznane przez Międzynarodowy Trybunał Wojskowy za organizację przestępczą.[65] Dalsze losy żołnierzy Leibstandarte potoczyły się w sposób bardzo różny. Tylko nieliczni trafili do więzienia w związku z popełnionymi zbrodniami wojennymi, których to okoliczności nie udało się zresztą do końca wyjaśnić.

W tekście wykorzystano fragmenty następujących artykułów:

Masakra pod Malmedy

Joachim „Jochen” Peiper. Rys biograficzny.

Bibliografia:

Baxter I., Wojska pancerne Hitlera 1933-1945, Warszawa 2009.

Beevor A., D-Day, Kraków 2010.

Beevor A., Druga Wojna Światowa, Kraków 2013.

Butler R., SS-Leibstandarte. Historia 1. Dywizji Waffen SS 1933-1945, Warszawa 2009.

Cooke D., Evans W., Kampfgruppe Peiper at the Battle of the Bulge, Mechanicsburg 2008.

Hargreaves R., Niemcy w Normandii, Poznań 2009.

Höhne H., Zakon Trupiej Czaszki, Warszawa 2006.

Kaufmann J. E., Kaufmann H. W., Jurga R. M., Fortyfikacje Trzeciej Rzeszy, Poznań 2011.

Kershaw I., Hitler, London 2009.

Perrett B., Rycerze Czarnego Krzyża, Poznań 2009.

Price A., Narzędzia Mroku. Historia walki radioelektronicznej 1939-1945, Wrocław 2006

Reuth G. R., Rommel. Koniec pewnej legendy, Wrocław 2007.

Reynolds M., Adiutant Diabła. Jochen Peiper. Dowódca Wojsk Pancernych, Warszawa 2009.

Reynolds M., Ludzie ze stali. I Korpus Pancerny SS w Ardenach i na froncie wschodnim, Warszawa 2009.

Ripley T., Elitarne jednostki wojskowe Trzeciej Rzeszy. Niemieckie siły specjalne w II wojnie światowej, Ożarów Mazowiecki 2007.

Weale A., SS. Historia pisana na nowo, Wrocław 2012.

Whiting C., Ostatni kontratak Hitlera, Warszawa 2008.

[1] M. Reynolds, Ludzie ze stali. I Korpus Pancerny SS w Ardenach i na froncie wschodnim,
Warszawa 2009, s. 16.

[2] R. Butler, SS-Leibstandarte, Historia 1. Dywizji Waffen SS 1933-1945, Warszawa 2009, s. 37.

[3] Ibidem, s. 13.

[4] T. Ripley, Elitarne jednostki wojskowe Trzeciej Rzeszy. Niemieckie siły specjalne w II wojnie światowej, Ożarów  Mazowiecki 2007, s. 44.

[5] I. Kershaw, Hitler, London 2009, s. 375.

[6] M. Reynolds, Ludzie…, s. 16.

[7] R. Butler, SS-Leibstandarte. Historia 1. Dywizji Waffen SS 1933-1945, Warszawa 2009, s. 18.

[8] T. Ripley, op. cit., s. 44.

[9] R. Butler, op. cit., s. 19.

[10] A. Weale, SS. Historia pisana na nowo, Wrocław 2012, s. 176.

[11] R. Butler, op. cit., s. 16.

[12] T. Ripley, op. cit., s. 46.

[13] Ibidem, s. 32.

[14] R. Butler, op. cit., s. 37.

[15] H. Höhne, Zakon Trupiej Czaszki, Warszawa 2006, s. 236.

[16] A. Beevor, Druga Wojna Światowa, Kraków 2013, s. 11.

[17] R. Butler, op. cit., s. 45.

[18] T. Ripley, op. cit., s. 46.

[19] R. Butler, op. cit., s. 45.

[20] Ibidem, s. 50.

[21] B. Perrett, Rycerze Czarnego Krzyża, Poznań 2009,  s. 71.

[22] R. Butler, op. cit., s. 55.

[23] Ibidem, s. 57.

[24] A. Beevor, Druga…, s. 122.

[25] R. Butler, op. cit., s. 57.

[26] A. Beevor, Druga…, s. 122.

[27] G. R. Reuth, Rommel. Koniec pewnej legendy, Wrocław 2007, s. 31.

[28] R. Butler, op. cit., s. 61.

[29] Ibidem, s. 64.

[30] A. Beevor, Druga…, s. 160.

[31] R. Butler, op. cit., s. 66.

[32] A. Beevor, Druga…, s. 201.

[33] R. Butler, op. cit., s. 69.

[34] A. Beevor, Druga…, s. 206.

[35] R. Butler, op. cit., s. 70-74.

[36] Ibidem, s. 76.

[37] A. Beevor, Druga…, s. 247.

[38] R. Butler, op. cit., s. 74.

[39] B. Perrett, op. cit., s. 109.

[40] M. Reynolds, Adiutant Diabła. Jochen Peiper. Dowódca Wojsk Pancernych, Warszawa 2009, s. 27.

[41] R. Butler, op. cit., s. 89.

[42] B. Perrett, op. cit., s. 199.

[43] M. Reynolds, Adiutant…, s. 31.

[44] R. Butler, op. cit., s. 107.

[45] Ibidem, s. 116.

[46] Ibidem, s. 117.

[47] M. Reynolds, Adiutant…, s. 33.

[48] I. Baxter, Wojska pancerne Hitlera 1933-1945, Warszawa 2009, s. 103; Warto zauważyć, że nazwa Königstiger w języku niemieckim jest określeniem tygrysa bengalskiego, największego oprócz tygrysa syberyjskiego podgatunku tygrysa żyjącego na wolności. Wykorzystywane w literaturze określenie tygrys królewski, będące co prawda bezpośrednim tłumaczeniem wyrazu „königstiger”,  jest więc jednocześnie określeniem nieprecyzyjnym.

[49] M. Reynolds, Ludzie…, s. 31.

[50] Ibidem, s. 404.

[51] R. Butler, op. cit., s. 121.

[52] A. Beevor, D-Day, Kraków 2010, s. 17.

[53] R. Butler, op. cit., s. 119.

[54] A. Beevor, D-Day, s. 103.

[55] J. E. Kaufmann, H. W. Kaufmann, R. M. Jurga, Fortyfikacje Trzeciej Rzeszy, Poznań 2011, s. 315.

[56] A. Price, Narzędzia Mroku. Historia walki radioelektronicznej 1939-1945, Wrocław 2006, s. 259.

[57] B. Perrett, op. cit., s. 255.

[58] R. Hargreaves, Niemcy w Normandii, Poznań 2009, s. 216.

[59] R. Butler, op. cit., s. 123-129.

[60] R. Hargreaves, op. cit., s. 324.

[61] M. Reynolds, Adiutant…, s. 35.

[62]C. Whiting, Ostatni kontratak Hitlera, Warszawa 2008, s. 140.

[63] R. Butler, op. cit., s. 156.

[64] D. Cooke, W. Evans, Kampfgruppe Peiper at the Battle of the Bulge, Mechanicsburg 2008, s. 169.

[65] M. Reynolds, Ludzie…,  s. 391.