Julia Wizowska, Grzegorz Szymanik, Długi taniec za kurtyną. Pół wieku Armii Radzieckiej w Polsce

W latach 1945-1993 na obszarze Polski stacjonowały wojska radzieckie rozlokowane w prawie 40 garnizonach. Pobyt żołnierzy stawał się tematem niezliczonych historii i zmyślonych opowieści. Długi taniec za kurtyną. Pół wieku Armii Radzieckiej w Polsce autorstwa Julii Wizowskiej i Grzegorza Szymanika jest próbą ustalenia, jak to wyglądało w rzeczywistości.

Julia Wizowska jest absolwentką polonistyki i współautorką książki Po północy w Doniecku. Od lat pracuje w mediach, publikując artykuły związane z Rosją i szeroko pojętym Wschodem. Grzegorz Szymanik zajmuje się dziennikarstwem, od ponad dekady współpracując z „Gazetą Wyborczą”. Jego reportaże były wielokrotnie nagradzane. W 2015 roku wydał zbiór własnych tekstów – Motory rewolucji. Wraz z Julią Wizowską jest autorem książki Po północy w Doniecku.

Wojska radzieckie stacjonowały głównie w zachodniej części Polski, co związane było z ówczesną sytuacją geopolityczną. To przez Polską Rzeczpospolitą Ludową miało przechodzić zaopatrzenie dla oddziałów walczących w ewentualnej wojnie pomiędzy Układem Warszawskim a NATO. Dla Polaków jednak nie to było największym zagrożeniem ze strony Rosjan. Podczas kryzysów społeczno-politycznych, potocznie nazywanych polskimi miesiącami, obawiano się militarnej interwencji wojsk sowieckich w wewnętrzne sprawy Polski. Coś takiego miało miejsce w roku 1956 na Węgrzech i w 1968 w Czechosłowacji, a także podczas karnawału Solidarności czy wydarzeń grudniowych, kiedy to z przerażeniem obserwowano ruchy wojsk radzieckich. W książce Długi taniec za kurtyną. Pół wieku armii radzieckiej w Polsce zawarto wspomnienia żołnierzy związane z działaniami wojska podczas wprowadzania Stanu Wojennego. Dzięki temu możemy ujrzeć kulisy wydarzeń z 1981 roku i potencjalnej interwencji.

Pobyt Rosjan w Polsce wiązał się również z licznymi wypadkami powodowanymi przez żołnierzy. W latach 1956-1993 zginęło łącznie 250 obywateli polskich, którzy spotkali na swojej drodze niedoświadczonych kierowców lub lotników. Na szczególną uwagę zasługuje śmierć młodego pilota szybowca w lipcu 1989 roku. Doszło wówczas do zderzenia z radzieckim samolotem Su-24, w wyniku czego szybowiec Pirat uległ katastrofie. W takich przypadkach sprawca nigdy nie ponosił konsekwencji i szybko był przenoszony do ZSRR. Równie częste były przypadki pospolitych przestępstw przeciwko zdrowiu i mieniu Polaków.

Najbardziej znaną kwestią obecności wojsk radzieckich w Polsce jest historia opisana w serialu „Mała Moskwa” (2008). Głównym jego tematem jest romans polskiego lotnika i żony oficera służącego w Północnej Grupie Wojsk Armii Radzieckiej. Ten fikcyjny scenariusz powstał w oparciu o prawdziwe zdarzenia, jakie rozgrywały się w połowie lat sześćdziesiątych w Legnicy. Autorzy dotarli do świadków tamtych wydarzeń i przeprowadzili z nimi wywiady ukazujące prawdziwe oblicze zakazanej miłości pomiędzy Polakiem a Rosjanką.

17 września 1993 roku ostatnie oddziały Armii Federacji Rosyjskiej opuściły terytorium Rzeczpospolitej Polskiej. Jeszcze przez jakiś czas przez kraj przechodziły eszelony z wojskami wycofującymi się ze zjednoczonych Niemiec. Dawne koszary przeszły na własność skarbu państwa i zostały zagospodarowane lub zniszczone przez okoliczną ludność. Zmiany, jakie zachodziły w Polsce, szybko sprawiły, że stopniowo zapomniano o tym, iż jeszcze trzydzieści lat wcześniej stacjonowały tu wojska Północnej Grupy Wojsk Armii Radzieckiej, a Legnica nazywana była Małą Moskwą. Dzięki publikacji Julii Wizowskiej i Grzegorza Szymaniaka udało się zachować choć fragmentarycznie pamięć o tamtych ludziach i wydarzeniach.

 Długi taniec za kurtyną. Pół wieku armii radzieckiej w Polsce to zbiór osiemnastu reportaży poświęconych miejscom i ludziom żyjącym w rzeczywistości stałej obecności wojsk rosyjskich. Przywoływane są zapomniane miejscowości, w których kiedyś tętniło życie organizowane przez armię i partię. Liczne wywiady z mieszkańcami oraz dawnymi żołnierzami są największą zaletą tej publikacji. Autorzy postarali się, aby ich opowieści stanowiły zarówno zapis wydarzeń historycznych, jak i zwyczajnych ludzkich emocji. Opisano zarówno los kobiety zgwałconej w 1945 roku, jak i sprytnego przedsiębiorcy robiącego interesy z żołnierzami. Całość narracji opiera się na kontrastowym przedstawieniu wspólnego losu zwyczajnych ludzi, którzy musieli odnaleźć się w tej sytuacji. Dla wielu Rosjan pobyt w Polsce był darem od losu, a dla innych przekleństwem. Tylko nieliczni pozostali nad Wisłą i coraz mniej pozostało śladów ich obecności. Szczególnie teraz, kiedy liczne pomniki są usuwane decyzjami administracyjnymi, te, które przetrwały, ulegają aktom wandalizmu ze strony pospolitych chuliganów.

Książka Julii Wizowskiej i Grzegorza Szymanika – Długi taniec za kurtyną. Pół wieku armii radzieckiej w Polsce nie jest szczegółową monografią przedstawiającą obecność wojsk Północnej Grupy Wojsk Armii Czerwonej w Polsce w latach 1946-1993, ale zbiorem reportaży ukazujących losy zwykłych ludzi.

Tytuł: Długi taniec za kurtyną. Pół wieku armii radzieckiej w Polsce
Autorzy: Julia Wizowska, Grzegorz Szymanik
Rok wydania: 2019
Wydawnictwo: Czarne
Liczba stron: 340