Jarosław Molenda, Ucieczki z PRL

Jarosław Molenda, Ucieczki z PRL

Historie osób, które w okresie PRL zdecydowały się na ucieczkę za granicę, wciąż budzą żywe zainteresowanie opinii publicznej. Książka Jarosława Molendy pod tytułem „Ucieczki z PRL” w sposób skondensowany opowiada o najciekawszych przypadkach nielegalnego opuszczenia Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej.

Temat opuszczania granic Polski Ludowej jest zagadnieniem stosunkowo dobrze opracowanym w literaturze. Przykładowo, oprócz specjalistycznych publikacji z zakresu migracji ludności czy historii PRL, nakładem Instytutu Pamięci Narodowej ukazała się w 2009 roku praca pod tytułem „Uciekinierzy z PRL”, poświęcona bezpośrednio sygnalizowanej w tytule tematyce.[1] Problematyka ta była również poruszana przez telewizję w formie dokumentalnej. W 2006 stacja TVN zrealizowała 10-odcinkowy serial pod tytułem „Wielkie Ucieczki”. Niemniej zagadnienie ucieczek z Polski Ludowej jest obszerne i pomimo upływu lat rozpala wśród Polaków gorące emocje. Misji popularyzacji wspomnianej tematyki podjął się Jarosław Molenda, publikując nakładem wydawnictwa Bellona książkę pod tytułem „Ucieczki z PRL”.[2] Autor to podróżnik i doświadczony publicysta, mający na swoim koncie kilkanaście książek popularnonaukowych oraz liczne artykuły.

W zeszłym roku obchodziliśmy 25-lecie pierwszych częściowo wolnych wyborów, uznawanych za symboliczny cenzus w dziejach Polski i początek demokratycznych przemian. Od tego czasu wyjazdy za granicę od strony formalnej stawały się coraz prostsze, czego najlepszym przykładem jest swobodny przepływ ludności na terenie Unii Europejskiej. W okresie PRL podróże zagraniczne nie zawsze były możliwe lub wiązały się z licznymi obostrzeniami. Należy oczywiście zaznaczyć (o czym pisze również w swojej pracy Jarosław Molenda), że dużym uproszczeniem byłoby stwierdzenie, jakoby wyjazd z Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej nie był możliwy. Realizowana przez władzę polityka „paszportowa” zmieniała się na przestrzeni lat i w niektórych okresach była liberalizowana (np. początek tzw. „epoki Gierka”), a innym razem wyjazdy za granicę były znacznie utrudnione (lata 50. i 60. czy okres stanu wojennego). Nie bez znaczenia był także kraj docelowy. Wyjazd do państw bloku wschodniego był łatwiejszy niż do państw zachodnich. W książce „Ucieczki z PRL” Jarosław Molenda przedstawia dziesięć wybranych ucieczek; każdej z nich poświęcony jest osobny rozdział.

Historie te przeplatają się ze sobą – do tego stopnia, że czytelnicy dobrze znający historię PRL z pewnością wychwycą często powtarzane przez autora opisy danych wydarzeń czy osób. Z jednej strony może być to nużące, z drugiej zaś odbiorca mniej zorientowany w opisywanej tematyce nie poczuje się zagubiony. Wśród prezentowanych w książce ucieczek znajdziemy te spektakularne i szeroko opisywane w ówczesnej prasie, jak uprowadzenie przez Franciszka Jareckiego myśliwca LiM-2, ale i te, które przez władze PRL były chętnie „zamiatane pod dywan”. Do tych drugich należy z pewnością sprawa Pawła Monata, attaché wojskowego w Waszyngtonie, który w latach 50. nawiązał współpracę z amerykańskimi służbami i ostatecznie uciekł na zachód. Umieszczone na kartach książki historie są dramatyczne i trzymają w napięciu. Poruszająca morska ucieczka całej rodziny na pokładzie porwanego kutra czy przeprowadzony w skrajnie nieprzyjaznych warunkach atmosferycznych niebezpieczny lot śmigłowcem do Szwecji mogłyby posłużyć za scenariusz solidnego filmu. Dodatkowym bodźcem dla wyobraźni czytelnika jest bogaty materiał fotograficzny umieszczony w książce.

Licząca w sumie 350 stron publikacja Jarosława Molendy oparta jest na obszernej bazie bibliograficznej. Wątpliwości mogą jednak budzić wykorzystane w książce źródła, wśród których znajdują się np. publicystyczne teksty ze stron internetowych. Niemniej niesprawiedliwym byłoby ocenianie książki „Ucieczki z PRL” w kategoriach naukowych. Z pewnością spełnia ona swoją rolę jako praca o charakterze popularyzatorskim. Przedstawione w niej historie są różnorodne, opisują uciekinierów, którzy opuścili kraj w różnych okresach istnienia Polski Ludowej, o różnym pochodzeniu społecznym czy wykonujących różne zawody. Dzięki temu wybrane dziesięć opowieści pozwala na dość szerokie zobrazowanie niezwykle złożonego zagadnienia ucieczek z PRL.

Książka „Ucieczki z PRL” to przyzwoicie napisana praca popularyzatorska, która z pewnością trafi w gusta pasjonatów historii PRL czy osób chcących zdobyć podstawową wiedzę w kwestii ucieczek z Polski Rzeczpospolitej Ludowej. Historycy lub zaawansowani znawcy dziejów PRL odczują po jej lekturze niedosyt, należy jednak pamiętać, że nie jest to monografia naukowa.

Tytuł: Ucieczki z PRL
Autor: Jarosław Molenda
Rok wydania: 2015
Wydawnictwo: Bellona
Liczba stron: 350

[1] M. Bortlik-Dźwierzyńska, M. Niedurny, Uciekinierzy z PRL, Katowice-Warszawa 2009.

[2] Autor już na początku książki wyjaśnia kwestię użycia w tytule książki opisującej historie z lat 1945-1989 terminu „PRL”, który właściwe odnosi się do okresu 1952-1989.