Götz Aly, Państwo Hitlera

W styczniu 2015 roku na półki księgarń trafiło nowe wydanie głośnej książki „Państwo Hitlera”. Jej autorem jest niemiecki historyk i dziennikarz Götz Aly, który specjalizuje się w problematyce narodowego socjalizmu oraz historii III Rzeszy.

W „Państwie Hitlera” Aly analizuje przede wszystkim ekonomiczne aspekty funkcjonowania III Rzeszy praktycznie przez cały okres jej funkcjonowania. Rozprawa na temat niemieckiej gospodarki, w tym głównie źródeł finansowania państwa, biegnie więc począwszy od roku 1933 do końca drugiej wojny światowej. Dowiadujemy się o funkcjonowaniu systemu fiskalnego w omawianym okresie, pomysłach na pozyskanie nowych środków oraz podejściu do polityki socjalnej. Prowadzone przez Götza Aly’ego rozważania są głębokie i wielopłaszczyznowe, a przy tym logiczne. Zwraca on uwagę na ciągi przyczynowo-skutkowe, często sięgające względnie daleko w przyszłość:

„Podstawowe zasady polityki Unii Europejskiej w dziedzinie agrarnej, wspólnego opodatkowania małżonków, przepisy ruchu drogowego, progi podatkowe, jak również podstawowe zasady ochrony środowiska, pochodzą właśnie z tamtego okresu! To właśnie narodowosocjalistyczni politycy stworzyli podstawy obowiązującego w Niemczech od 1957 roku zbioru zasad przyznawania emerytur.”[1]

W pracy szczególny nacisk położony został na sprawę Holocaustu. Autor dowodzi, że w rzeczywistości zbrodnia dokonana na Żydach miała charakter „rabunkowy”. Jej przyczyny wynikały z pragmatycznego podejścia do kwestii ekonomicznych, popartych jedynie zbrodniczą ideologią. Najlepszym zobrazowaniem tej idei autora jest tytuł jednego z podrozdziałów: „Mord rabunkowy na Żydach”[2]. Aly wyszczególnia, na jakich zasadach odbywał się proces wywłaszczenia Żydów w samej Rzeszy, krajach okupowanych oraz państwach Osi. Podaje również dokładne szacunki środków pozyskanych w ten sposób przez rząd niemiecki. Jednocześnie opisuje zasady finansowania nazistowskiej machiny wojennej oraz socjalnego państwa. Pomimo funkcjonującego systemu reglamentacji wybranych dóbr konsumpcyjnych (m.in. kartki na żywność) oraz olbrzymich nakładów łożonych na działania wojenne, standard życia w Niemczech podczas wojny nie uległ dramatycznemu pogorszeniu (nie licząc rejonów bezpośrednio narażonych na działania wojenne i wschodnie tereny Rzeszy w 1945 roku). Było to możliwe właśnie dzięki systematycznej, zorganizowanej i dogłębnej eksploatacji zasobów finansowych, materiałowych oraz ludzkich (praca przymusowa) państw znajdujących się w strefie wpływów III Rzeszy.

Na uwagę zasługują również opisy rozmaitych działań finansowych prowadzonych przez Rzeszę. Kwestie wpływania na kursy walut krajów okupowanych, koncepcja przerzucenia spłaty zaciągniętych na opłacenie działań wojennych kredytów na podbite państwa czy utrzymywania przez nie wojsk okupacyjnych tworzą całościowy obraz funkcjonowania „państwa Hitlera” od strony gospodarczej.

Książka „Państwo Hitlera” liczy 472 strony, wydana została w twardej oprawie. Podzielona jest na cztery rozdziały, z których każdy składa się z podrozdziałów opisujących konkretne zagadnienia. W końcowej części publikacji znajdują się kursy przeliczeniowe walut, objaśnienia skrótów i przypisy. Mankamentem pracy jest umieszczenie objaśnień przypisów na końcu książki, co – zważywszy na ich dużą liczbę – jest dość niewygodnie. Niekiedy można również przegapić interesujące przypisy merytoryczne. W tym miejscu warto zwrócić uwagę na olbrzymią podstawę źródłową opisywanej pracy. Aly opiera się przede wszystkim na zróżnicowanych dokumentach, co pozytywnie wpływa na wartość naukową książki. Umieszczono w niej również kilkanaście czarno-białych fotografii oraz kopii dokumentów i broszur informacyjnych. Twórcą przekładu omawianego wydania „Państwa Hitlera” jest doświadczony tłumacz, Wojciech Łygaś.

„Państwo Hitlera” to merytoryczna i wartościowa praca, po lekturze której czytelnik może lepiej zrozumieć fenomen funkcjonowania III Rzeszy. Państwa, w którym w ciągu 12 lat udało się wprowadzić zbrodniczą, rasistowską ideologię oraz które to przez prawie 6 lat prowadziło wyniszczającą wojnę z silniejszymi ekonomicznie przeciwnikami. I w ostatecznym podsumowaniu zarobiło podczas niej miliardy dzisiejszych euro.

Tytuł: Państwo Hitlera
Autor: Götz Aly
Rok wydania: 2015
Wydawnictwo: Oficyna Wydawnicza Finna
Liczba stron: 472

 

[1] G. Aly, Państwo Hitlera, Gdańsk 2014, s. 20.

[2] Ibidem, s 339.