Dunkierka

21 lipca 2017 roku na ekranach kin zadebiutował film w reżyserii Christophera Nolana pt. „Dunkierka”. Głównym tematem poruszonym w tej produkcji jest udział wojsk brytyjskich w Operacji „Dynamo”, czyli ewakuacji resztek Brytyjskiego Korpusu Ekspedycyjnego z Francji.

 

Christopher Nolan urodził się w 1970 roku w Wielkiej Brytanii i na początku XXI wieku stał się jednym z bardziej cenionych reżyserów filmowych. Jego debiut reżyserski – „Memento” (2000) został bardzo dobrze przyjęty przez publiczność i krytyków filmowych. Kolejna produkcja, czyli „Insomia” (2002), ugruntowała pozycję Nolana wśród czołowych filmowców w Hollywood. Dzięki temu został on wybrany do odświeżenia franczyzy o Batmanie, która podupadła ze względu na cukierkowe i infantylne epizody w reżyserii Joela Schumachera: „Batman Forever” (1995) oraz „Batman i Robin” (1997). Christopher Nolan ze swoim niepowtarzalnym i mrocznym stylem nadał nowy charakter sadze o Batmanie. Powstał tryptyk – „Batman Begins” (2005), „The Dark Knight” (2008) i „The Dark Knight Rises” (2012), na nowo definiujący postać Batmana i jego miejsce w popkulturze. Oprócz realizacji filmów o Batmanie Nolan ma w swoim dorobku takie produkcje jak „The Prestige” (2006), „Inception” (2010) i „Interstellar” (2014).

Operacja „Dynamo” stała się jednym z ważniejszych epizodów początkowej fazy II wojny światowej. Po ataku na Francję w maju 1940 roku oddziały Brytyjskiego Korpusu Ekspedycyjnego podjęły rozpaczliwą próbę ucieczki w kierunku morza, skąd miały zostać ewakuowane na Wyspy Brytyjskie. Nieustanne ataki ze strony Luftwaffe oraz nacierająca armia niemiecka sprawiły, że planowany odwrót przerodził się w niemal chaotyczną ucieczkę. Dzięki determinacji Brytyjczyków udało się uniknąć strat ludzkich i Brytyjski Korpus Ekspedycyjny pojawił się w okolicach Dunkierki. Winston Churchill podjął decyzję o jak najszybszej ewakuacji żołnierzy do Anglii. Rozpoczęła się Operacja „Dynamo”. Aby uratować jak największą liczbę Brytyjczyków, wykorzystano wszelkie możliwe środki transportu wodnego, łącznie z cywilnymi jednostkami pływającymi. Od 26 maja do 4 czerwca 1940 roku udało się ewakuować 330 000 żołnierzy brytyjskich. Praktycznie całe ich wyposażenie, począwszy od broni strzeleckiej, czołgów i wozów bojowych aż po sprzęt logistyczny pozostało na kontynencie. Najważniejsze było uratowanie żołnierzy Brytyjskiego Korpusu Ekspedycyjnego.

Temat Dunkierki bardzo rzadko pojawiał się w produkcjach filmowych. Oprócz filmu „Dunkirk” (1958) na szczególną uwagę zasługuje prawie pięciominutowa sekwencja z melodramatu „Atonement” (2007). W tej krótkiej scenie zawarto dramat rozgrywający się na plażach Dunkierki. Nie był to jednak główny wątek tej produkcji, ale jeden z elementów definiujących postępowanie bohaterów tej opowieści.

Dunkierka (2017)

Projekt scenariusza filmu „Dunkierka” został stworzony przez Nolana wiele lat temu, ale dopiero ugruntowanie jego pozycji jako reżysera dało zielone światło do przeniesienia pomysłu na duży ekran. Od samego początku zakładano jak najmniejszy udział efektów komputerowych podczas postprodukcji. Twórcy na każdym kroku starali się uzyskać zamierzony efekt przy pomocy realnych rekwizytów i środków pirotechnicznych.

„Dunkierka” opowiada o działaniach w ramach Operacji „Dynamo” z trzech niezależnych perspektyw – żołnierzy próbujących się wydostać z Francji, pilotów walczących nad Kanałem La Manche i załogi cywilnego jachtu skierowanego na plaże Dunkierki. Może to sprawić lekką trudność w postrzeganiu całej narracji, ale w kolejnych epizodach wyjaśnia się, dlaczego twórca scenariusza wybrał taką a nie inną wizję.

W rolach głównych obsadzono młodych i nieznanych szerszej publiczności aktorów, którzy reprezentowali typowych przedstawicieli pokolenia walczącego w szeregach Brytyjskiego Korpusu Ekspedycyjnego. Doskonale przekazali  oni emocje towarzyszące podczas rozpaczliwych prób ewakuacji z plaż Dunkierki. W rolach drugoplanowych wystąpili aktorzy mający już ogromny dorobek filmowy – Kenneth Branagh i Tom Hardy. Na szczególną uwagę zasługuje występ tego drugiego, który praktycznie we wszystkich swoich ujęciach występuje w masce tlenowej używanej w samolotach Spitfire. Gra aktorska opiera się wyłącznie na jego oczach i głosie zniekształconym przez pokładowy interkom. Tom Hardy w identyczny sposób wystąpił w filmie „The Dark Knight Rises” (2012), gdzie zagrał rolę przeciwnika Batmana – Bane’a.

„Dunkierka” Nolana to również doskonałe efekty dźwiękowe, które wprowadzają widza w klimat panujący na okręcie, w samolocie Spitfire czy na plaży smaganej wiatrem. Za ścieżkę dźwiękową odpowiadał Hans Zimmer, co wystarczy za opis muzyki towarzyszącej poszczególnym scenom. Bardzo ważnym elementem filmów Christophera Nolana są zdjęcia. W „Dunkierce” za ten element odpowiedzialny był Hoyte Van Hoytema, współtwórca takich produkcji jak „Interstellar” (2014), „Spectre” (2015) i „Her” (2013). Kadry pokazujące walki na Kanale La Manche czy widok plaż z tłoczącymi się żołnierzami przeplatają się ze scenami kręconymi w ciasnych wnętrzach okrętów. Jednakże to panoramiczne, szerokokątne i przedłużane niemal w nieskończoność ujęcia pozostawiają niezapomniane i piorunujące wrażenie. Warto zwrócić również uwagę na odrębną kolorystykę pojawiającą się w poszczególnych epizodach rozgrywających się na lądzie, morzu i w powietrzu.

Film opowiadający o wydarzeniach historycznych, a zwłaszcza o bitwach prowadzonych w XX wieku, nie może obejść się bez odpowiednich środków technicznych w postaci pojazdów mechanicznych. Podejście Christophera Nolana okazało się bezkompromisowe, ponieważ praktycznie zrezygnował ze sztucznie generowanych obiektów na rzecz prawdziwych samolotów, statków i okrętów. Przykładem jest użycie do kilku scen francuskiego niszczyciela Maillé-Brézé. Ta powojenna jednostka wcieliła się w rolę brytyjskich niszczycieli z okresu II wojny światowej. Maillé-Brézé od 1988 roku pełni funkcję muzealne w Nantes, ale dzięki determinacji reżysera udało się ją wypożyczyć na czas zdjęć. Jako trałowce Royal Navy wykorzystano powojenne holenderskie trałowce typu Dokkum – Hr.Ms. Sittard i Hr.Ms. Naaldwijk. Większość okrętów w „Dunkierce” reprezentuje pierwszą powojenną generację jednostek państw NATO. Ich wygląd zewnętrzny determinują doświadczenia związane z II wojną światową i przeciętnemu widzowi będą się one kojarzyć z wojennymi konstrukcjami. Z epoki pochodzą cywilne łodzie, jachty i motorówki używane do ewakuacji żołnierzy z plaż Dunkierki. W czasie realizacji zdjęć wykorzystano ponad 60 jednostek pływających, od małych łodzi motorowych po niszczyciel.

Dużą część filmu wypełniają walki powietrzne pomiędzy samolotami RAF i Luftwaffe. Brytyjczycy od lat dbają o to, aby jak najwięcej maszyn historycznych znajdowało się w stanie zdolnym do lotu. Dzięki temu w „Dunkierce” pojawiły się prawdziwe myśliwce Supermarine Spitfire i samolot bombowy Bristol Blenheim. Gorzej przedstawiała się kwestia oryginalnych maszyn należących do Luftwaffe. W tym przypadku wykorzystano zdalnie sterowane modele redukcyjne oraz powojenną hiszpańską kopię Messerschmitta 109, czyli Hispano Aviación HA-1109.

Najmniejszy rozmach dotyczy scen rozgrywanych na lądzie i opowiadających o zwykłych żołnierzach Brytyjskiego Korpusu Ekspedycyjnego. Występują oni albo w niewielkich grupach, albo jako tłum tłoczący się w kolejce w oczekiwaniu na upragniony statek. Pojazdy mechaniczne stanowią wyłącznie tło i nie odgrywają żadnej roli. Wyjątkiem jest ich wykorzystanie do zbudowania prowizorycznego pirsu dla jednostek pływających.

Całość narracji w „Dunkierce” Christophera Nolana jest oparta wyłącznie o brytyjski punkt widzenia. Francuzi zostali sprowadzeni jedynie do roli pełnienia straży tylnej i osłaniania ewakuacji Brytyjczyków. Pierwszeństwo na statki mają żołnierze Brytyjskiego Korpusu Ekspedycyjnego, choć pomiędzy nimi występują również kwestie przynależności pułkowej. Przykładowo, jeden z żołnierzy został wyproszony z kolejki na statek, ponieważ nie należał do oddziałów grenadierów. Brakuje jednak sceny, w której brytyjski oficer, nie mogąc znieść chaosu wprowadzanego przez jednego z szeregowców, wyciągnął rewolwer i zastrzelił go, powodując momentalne rozładowanie napiętej sytuacji.

Całość narracji ma wyjątkowo antywojenny charakter. Nolan nie boi się przedstawić elementów zespołu szoku pourazowego (PTSD) ani scen, kiedy to żołnierze porzucają broń, żeby tylko dostać się na okręt płynący w kierunku domu. Dość oryginalnym pomysłem jest niemal całkowita nieobecność Niemców. W większości występują oni jako załogi samolotów Luftwaffe, ale nie ma żadnych zbliżeń na ich twarze. Piechurzy Wehrmachtu pojawiają się wyłącznie w jednej z ostatnich scen w kilkusekundowym ujęciu. W napisach w początkowej scenie brak personifikacji przeciwnika. Podano wyłącznie, że Brytyjczycy walczą z wrogiem, a nie z Niemcami. Te drobne nieścisłości nie zmieniają jednak wyjątkowego charakteru tej superprodukcji.

„Dunkierka” Christophera Nolana to doskonały film opowiadający o Operacji „Dynamo”. Talent reżysera, wykorzystanie prawdziwych samolotów i okrętów oraz mistrzowskie połączenie obrazu i dźwięku stworzyło niemal idealne widowisko na miarę XXI wieku.