W ostatnim kwartale 2022 roku słynna „czarna seria”, publikowana obecnie przez wydawnictwo Znak Horyzont, wzbogacona została o tytuł poświęcony walkom o Warszawę podczas wojny obronnej 1939 roku.

Przez wiele lat w popularnej i cenionej serii wydawnictwa Znak publikowane były tłumaczenia traktujących o II wojnie światowej prac historyków o międzynarodowym uznaniu. Wśród nich wymienić można takich gigantów jak Norman Davies, Antony Beevor, Douglas Ford czy Craig Symonds.

W ostatnich latach w cyklu wydawniczym dopuszczony został głos polskich autorów. Po przyjętej dość umiarkowanie i wydanej jeszcze poza serią debiutanckiej „Skrzydlatej husarii”, opowiadającej o polskim lotnictwie bombowym w wojnie obronnej, swoją kolejną książkę po raz pierwszy w „czarnej serii” opublikował Łukasz Sojka. Tym razem tytuł poświęcony był bombardowaniom zapór wodnych w III Rzeszy. W cyklu pojawili się później również badacze o wyrobionej renomie: Wojciech Königsberg i Bartłomiej Szyprowski, a ostatnio wznowiono słynną pracę „Wielkie dni małej floty” Wojciecha Pertka.

Autorem omawianej „Twierdzy Warszawa” jest Dariusz Kaliński, publicysta znany głównie z artykułów popularyzatorskich oraz książek spod znaku portalu ciekawostkihistoryczne.pl. W dotychczasowym dorobku autora możemy znaleźć wydawnictwa poświęcone przede wszystkim relacjom polsko-radzieckim podczas II wojny światowej. Dariusz Kaliński współpracuje jako publicysta ze znanymi portalami popularnonaukowymi. Z zamieszczonej na jednym z nich notki biograficznej nie dowiemy się niestety szczegółów o wykształceniu czy doświadczeniu badawczym autora, istotniejsze zdają się być informacje o tym, że autor to „(…)wielbiciel zlotów militarnych, zespołu Dżem i talentu aktorskiego Clinta Eastwooda[1].”

„Twierdza Warszawa” poświęcona jest próbie utrzymania Warszawy podczas wojny obronnej w 1939 roku. Trwające od 8 do 28 września oblężenie miasta, które pomimo zmasowanych niemieckich ataków nie poddało się przez 20 dni, stanowi dla Polaków jeden z symboli oporu przed najeźdźcą. Dla Niemców walki o Warszawę były okazją do zdobycia pierwszych doświadczeń w zajmowaniu dużego miasta podczas II wojny światowej. Wykorzystanie przez atakujących zmasowanego ostrzału artylerii i lotnictwa, również przeciwko krytycznej infrastrukturze cywilnej, stanowiło działanie zbrodnicze, jednak przyniosło wymierny skutek w postaci przyczynienia się do kapitulacji miasta. W obliczu braku energii elektrycznej, problemów z zaopatrzeniem w wodę, szalejących pożarów oraz braków amunicji i dużych strat wśród ludności cywilnej, a także brakiem nadziei na odsiecz z powodu ogólnie złej sytuacji na froncie, postanowiono poddać Warszawę.

Ciężar narracji w książce Dariusza Kalińskiego położony jest głównie na działania militarne od szczebla taktycznego po strategiczny. Autor jednocześnie wplata informacje o cywilnym wysiłku w obronę stolicy oraz o losach i trudnych doświadczeniach mieszkańców oblężonego miasta. Książka podzielona została na 14 chronologicznych rozdziałów, dodatkowo wydzielone zostały epilog, bibliografia, przypisy oraz indeks oraz źródła zdjęć. Licząca dziesiątki pozycji bibliografia opiera się głównie na opracowaniach polskojęzycznych, wśród których znajdują się także tłumaczenia autorów anglojęzycznych i niemieckich.

Dużymi plusami omawianej publikacji są lekkie pióro autora oraz zdolność do barwnego i zrozumiałego opisywania walk i starć a także umiejętność przeplatania dynamicznej relacji z działań na froncie z opisami sytuacji na jego zapleczu. Książka stanowi więc z jednej strony opis oblężenia, z drugiej zaś swego rodzaju historię zagłady miasta, jak się wówczas mogło wydawać nieświadomym nadchodzącej w 1944 roku niemal ostatecznej apokalipsy mieszkańcom Warszawy. Dość dużym mankamentem dla mnie, jako osoby nieznającej dobrze topografii stolicy, był brak większej liczbt map ukazujących częste zmiany pozycji oddziałów czy szersze manewry na przedpolach miasta.

„Twierdza Warszawa”, pomimo moich początkowych obaw związanych z publikowaniem wcześniej przez autora mniej obszernych opracowań, zdecydowanie godnie wpisuje się w tradycję wysokiego poziomu „czarnej serii” Znaku. Stanowi dobre i merytoryczne opracowanie poświęcone obronie Warszawy w 1939 roku, poruszające oprócz zagadnień wojskowych również czysto ludzki aspekt koszmaru wojny.

Opis książki ze strony wydawcy:

Walcząca Warszawa to nie tylko powstanie. Twierdza Warszawa postawiła się hitlerowcom już w 1939 roku i choć padła, zrobiła olbrzymie wrażenie na najeźdźcach. Nie bronił jej Naczelny Wódz ani najwyżsi dowódcy Wojska Polskiego. Nie bronił jej prezydent Rzeczpospolitej ani polski rząd. Oni uciekli.

Nie wspierali jej zdradzieccy zachodni alianci, którzy choć wiedzieli o tajnym protokole paktu Ribbentrop-Mołotow, nie poinformowali o nim strony polskiej, a ich naciski dyplomatyczne nie pozwoliły na powszechną mobilizację polskiego wojska. Wyglądało to tak, jakby ktoś z wyrachowaniem składał Polskę w ofierze na ołtarzu własnych interesów.

A jednak Warszawa się broniła, choć poza honorem nie było już czego bronić. Warszawa płonęła, ginęła i pozostawała wielka. Warszawa nie przegrała z Niemcami żadnej potyczki. Skapitulowała z braku żywności i amunicji. Nie wolno nam o tym zapomnieć[2].

 

Tytuł: Twierdza Warszawa
Autor: Dariusz Kaliński
Rok wydania: 2022
Wydawnictwo: Znak Horyzont
Liczba stron: 448

 

[1] Źródło: https://ciekawostkihistoryczne.pl/author/dariuszkalinski/, dostęp: 26.01.2023

[2] Źródło: https://www.znak.com.pl/ksiazka/twierdza-warszawa-kalinski-dariusz-231572, dostęp: 26.01.2023