Wstrząsający reportaż opowiadający o losach strażniczki w łódzkim obozie dziecięcym podczas niemieckiej okupacji to nowa propozycja historyczna wydawnictwa Prószyński i S-ka.

W swojej najnowszej publikacji książkowej Błażej Torański zabiera czytelnika  w niełatwą podróż poprzez zeznania i wspomnienia byłych więźniów łódzkiego obozu dla młodych Polaków przy ulicy Przemysłowej. Analiza ich wypowiedzi jest próbą poznania prawdy o Eugenii Pol, sadystycznej strażniczce polskiego pochodzenia, która głęboko zapisała się w pamięci więźniów z łódzkiego obozu.

Eugenia Pol to urodzona w 1923 roku w Ozorkowie polka, która w 1941 roku podpisała Volkslistę, a od 1942 podjęła pracę w Kriminalpolizei. Jej przydziałem był obóz przy ulicy Przemysłowej w Łodzi. Ze wspomnień więzionych tam dzieci wyłania się obraz skrajnie złej osoby, która czerpała przyjemność z fizycznego znęcania się nad małoletnimi więźniami. Oprócz fatalnych warunków bytowych, głodu, chorób oraz katorżniczej pracy (która często nie miała większego sensu poza zamęczaniem dzieci), osadzeni w obozie musieli mierzyć się również z otwartą agresją i skrajną przemocą ze strony personelu.

Po wojnie Eugenia Pol początkowo unika sprawiedliwości, zmieniając nazwisko pozytywnie przechodzi weryfikację nowych władz. Dopiero w latach 70’ dochodzi do jej procesu, w którym zostaje skazana na wieloletnie więzienie za swoje wojenne zbrodnie. To właśnie zeznania świadków z tej sprawy stanowią podstawę zawartości książki. Przytłaczająca większość świadków jednoznacznie negatywnie ocenia tytułową bohaterkę, jednakże Błażej Torański wyłuskuje również nieliczne pozytywne opinie o jej osobie. Przebieg sprawy i wypowiedzi zeznających skłaniają czytelnika do licznych pytań, na które nie zawsze znajdujemy odpowiedź. Jak młoda dziewczyna z dobrego domu stała się częścią nazistowskiej machiny śmierci i terroru? Czy faktycznie czerpała przyjemność ze znęcania się nad dziećmi? Jakim cudem uniknęła odpowiedzialności tuż po wojnie, chociaż nie wyjechała nawet z Łodzi? Te i inne kwestie są w książce poruszane i konfrontowane z wypowiedziami byłych więźniów oraz samej oskarżonej.

Fragmenty książki – kliknij, aby przejść

Przyjęta forma reportażu, opierającego się na zeznaniach świadków i częściowo relacjonująca sam proces, przywodzi na myśl doskonałą pracę Vivien Spitz „Doktorzy z piekła rodem”[1]. Dokumentuje ona niemieckie pseudoeksperymenty medyczne na więźniach obozów koncentracyjnych. Stała się ogólnoświatowym bestsellerem, otwierając globalnej opinii publicznej oczy na kwestie medycznych eksperymentów prowadzonych na więźniach w III Rzeszy. Korzystając ze znakomitego warsztatu dziennikarskiego i bogatego dorobku publicystycznego Błażej Torański oferuje czytelnikowi dobrze skonstruowaną książkę na pograniczu thrillera sądowego i reportażu biograficznego. Dużą zaletą omawianej publikacji jest mocne oparcie jej na materiale źródłowym. Książka jest pozycją godną polecenia, ukazującą upadek człowieka w trudnych, wojennych realiach, a także skomplikowaną, powojenną rzeczywistość PRL, w której niewydolny aparat państwa nie potrafił skutecznie rozliczyć zbrodni z okresu okupacji.

Obóz przy ulicy Przemysłowej w Łodzi

Obóz prewencyjny dla młodych Polaków Policji Bezpieczeństwa w Łodzi to podmiot funkcjonujący od grudnia 1942 do stycznia 1945 roku. Trafić do niego mogły polskie dzieci w wieku od 6 do 16 lat. Obóz powstał w celu „rozwiązania problemu” drobnej przestępczości wśród młodzieży, ale również znalezienie miejsca dla sierot czy dzieci aresztowanych członków ruchu oporu oraz dorosłych, którzy trafiali do obozów koncentracyjnych. Dokładna liczba dzieci, które przeszły przez obóz nie jest znana, zgodnie z ustaleniami łódzkiego IPN wynosi ona prawdopodobnie około kilku tysięcy, z czego śmierć poniosło w przybliżeniu kilkaset[2].

O autorze:

Błażej Torański – publicysta, pisarz. Specjalizuje się w literaturze faktu. Absolwent Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Wrocławskiego. Działał w Niezależnym Zrzeszeniu Studentów. Pracował m.in. we „Wprost”, „Prawie i Życiu”, „Rzeczpospolitej”. Jest członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich, sekretarzem jego łódzkiego oddziału. W 2017 roku otrzymał nagrodę SDP im. Janusza Kurtyki za publikacje na łamach „Do Rzeczy” i „Odry”. Autor zbioru wywiadów z twórcami o cenzurze „Knebel. Cenzura w PRL-u” (2016), współautor (wraz z Marcinem Jakubem Szymańskim) książki „Fabrykanci. Burzliwe dzieje rodów łódzkich przemysłowców” (2016) oraz bestsellerowego „Małego Oświęcimia” (2020)[3].

Opis książki ze strony wydawcy:

Pierwsza biografia zbrodniarki wojennej z obozu dla dzieci, która w PRL-u pracowała w żłobku.

Nikt na tej sali nie jadł żywych myszy i wesz, a ja jadłam w obozie. Na apelu zapytano nas, kto czuje głód, i nas wystąpiło czworo. Dano nam żywe myszy i wpychano w usta – zeznawała Maria Gapińska, w obozie Pawłowska.

Maria Delebis-Jakólska zapamiętała: Kiedyś wylałam farbę i za to Pol mnie skatowała. Pod budynkiem była piwnica i tam zrobiono karcer. Jak mnie zamknięto, to szczury mi nogi obgryzły.

Jan Prusinowski zeznawał pod przysięgą: Polecił mi zebrać kał do miski, w której przyniesiono mi jedzenie, i siłą podniósł mi ją do ust. Pol uderzyła mnie z tyłu głowy tak, że twarz wpadła mi do miski, a kał do ust. Pilnowali, żebym zjadł, co wydaliłem.

Eugenia Pol ukończyła siedem klas szkoły podstawowej. Jak to możliwe, że stała się jedną z najokrutniejszych strażniczek z obozu dla dzieci i młodzieży na Przemysłowej? A po wojnie przez kilkanaście lat pracowała jako intendentka w żłobku?

Do końca życia nie przyznała się do zarzucanych jej zbrodni. Proces był poszlakowy. Do dziś budzi wątpliwości.

Śledztwo biograficzne szukające prawdy o kacie, który zabijał polskie dzieci na raty[4].

Tytuł:  Kat polskich dzieci. Opowieść o Eugenii Pol
Autor:  Błażej Torański
Rok wydania: 2022
Wydawnictwo: Prószyński i S-ka
Liczba stron: 208

[1] Spitz V., Doktorzy z piekła rodem. Przerażające świadectwo nazistowskich eksperymentów na ludziach, Poznań, 2009.

[2] https://ipn.gov.pl/pl/historia-z-ipn/128032,Oboz-na-Przemyslowej-Poznaj-nasz-strach.html, dostęp: 05.08.2022.

[3] Źródło: https://ksiegarnia.proszynski.pl/product,80780, dostęp: 05.08.2022.

[4] Ibidem.