Anthony McCarten, Czas mroku. Jak Churchill zawrócił świat znad krawędzi

„Czas mroku” to bazujący w dużej mierze na przemówieniach Winstona Churchilla opis dramatycznych wydarzeń z maja i czerwca 1940 roku. Siły III Rzeszy posuwały się wówczas w głąb Francji, a brytyjski korpus ekspedycyjny w tym państwie stał na krawędzi zagłady.

Autorem książki jest twórca scenariusza do oscarowego filmu „Czas mroku”, Nowozelandczyk Anthony McCarten. Choć nie jest on historykiem, a scenarzystą i powieściopisarzem, to z zadania stworzenia merytorycznej publikacji opisującej krytyczny dla Wielkiej Brytanii okres drugiej wojny światowej wywiązał się znakomicie. McCarten swoją książkę oparł na bogatej bazie źródłowej. Kwerenda archiwalna i bibliograficzna objęła przemówienia Winstona Churchilla, jego pamiętniki, korespondencję osób zaangażowanych w opisywane wydarzenia oraz oficjalne dokumenty z brytyjskich archiwów. Wspominane archiwalia to m.in. protokoły z posiedzeń Gabinetu Wojennego czy oficjalna, choć w okresie wojny tajna korespondencja dyplomatyczna. Ta mrówcza praca poświęcona była jednak przede wszystkim stworzeniu realistycznego scenariusza do filmu „Czas mroku”, a książka jest jego pewnym „skutkiem ubocznym”.

O ogromie pracy wykonanej nad źródłami świadczyć może chociażby fakt, że same pamiętniki Winstona Churchilla z okresu wojny, pt. „Druga wojna światowa”, to dwunastotomowe dzieło liczące sobie w polskim wydaniu ponad 5100 stron. Publikacja ta zaowocowała zresztą dla Churchilla Nagrodą Nobla w dziedzinie literatury w roku 1953. Dzięki dokładnemu zgłębieniu pamiętnikarskiego punktu widzenia głównego bohatera w zestawieniu z chłodnymi dokumentami, w książce „Czas mroku” czytelnicy otrzymali wielowymiarowy i zaskakujący obraz premiera Wielkiej Brytanii z najważniejszego okresu drugiej wojny światowej. Niestroniący od cygar i alkoholu ekscentryczny Churchill w 1940 roku nie cieszył się dużą popularnością. Na jego wojennej reputacji ciążyła klęska Gallipoli z okresu pierwszej wojny światowej. Wówczas to na jego barkach jako Pierwszego Lorda Admiralicji spoczywała odpowiedzialność za 44 000 zabitych i 97 000 rannych w nieudanej operacji w rejonie cieśnin Bosfor i Dardanele. Chłodny stosunek do Winstona Churchilla wyrażał nawet brytyjski monarcha, Jerzy VI. Niemłody już Churchill (rocznik 1874) był jednak w roku 1940 wciąż politycznie aktywny i zaangażowany w grę na szczytach brytyjskiej władzy.

Dzięki niezwykłemu talentowi oratorskiemu, zręczności w politycznych rozgrywkach przy jednoczesnym trwaniu przy własnych przekonaniach oraz sztuce kompromisów  Churchillowi udało się zdobyć urząd premiera Wielkiej Brytanii, a także zaskarbić sympatię opinii publicznej. Przedstawienie politycznej rzeczywistości brytyjskiego parlamentu początku lat czterdziestych to niewątpliwie jeden z największych plusów książkowego „Czasu mroku”. Walki frakcji, taktyczne sojusze obliczone na osiągnięcie strategicznych celów czy animozje determinowane dawnymi zaszłościami prezentują czytelnikowi obraz brutalnej politycznej gry – prowadzonej jednak przez wychowanych w wiktoriańskim duchu kulturalnych dżentelmenów. W tym wszystkim celem nadrzędnym było dla nich jednak nie lansowanie własnej kariery i przekonań czy poszerzanie wpływów, ale dobro narodu. Widać to na wielu przykładach, chociażby dobrowolnego (lecz pod naciskiem) ustąpienia Chamberlaina z urzędu premiera, współpracy dworu królewskiego z Churchillem czy wreszcie próby powstrzymywania swojego silnego charakteru oraz własnych ambicji przez tego ostatniego.

Zaprezentowane w książce klasa, kwalifikacje i kompetencje brytyjskich elit politycznych z ukazywanego okresu będą dla polskiego czytelnika tym bardziej interesujące, że odbiegają one daleko od obrazu, który znamy z polskiej najnowszej historii politycznej. Najlepszym dowodem na potwierdzenie tej – być może kontrowersyjnej – tezy jest sytuacja Wielkiej Brytanii w XX wieku i wychodzenie tego państwa z licznych kryzysów oraz zawirowań. Choć ocena decyzji jego postaci z polskiego punktu widzenia może być różna, Winston Churchill to bezdyskusyjnie przywódca o doskonałych predyspozycjach i kwalifikacjach. W młodości zdobywał doświadczenie wojskowe i jednocześnie odbierał dobre wykształcenie, następnie piął się w górę po odpowiedzialnych i wymagających konkretnych umiejętności stanowiskach w brytyjskiej administracji. Jego doświadczenie kształtowały liczne sukcesy i porażki, jak wspomniana klęska Gallipoli. Wypadkową tych czynników było przygotowanie na największą chyba próbę w dziejach Wielkiej Brytanii, czyli krytyczny dla Wysp początkowy okres drugiej wojny światowej. Zdecydowane i konsekwentne działania Churchilla pomogły krajowi przetrwać burzę, co w książce obserwujemy głównie od strony politycznej. Na uwagę zasługuje zdolność brytyjskiego premiera do adaptacji i realnej oceny sytuacji. W krytycznym momencie jest on gotów na negocjacje z Hitlerem i zawarcie rozejmu. Wszelkimi sposobami stara się przedłużyć opór Francji przeciwko niemieckiej inwazji. Przetrwanie tytułowego czasu mroku przez Wielką Brytanię było możliwe w dużej mierze dzięki zdolności Churchilla do swoistego kupowania czasu, często za wysoką cenę, a także improwizacji i wykorzystywaniu niestandardowych rozwiązań na płaszczyźnie politycznej oraz militarnej.

Ze względu na bogatą warstwę faktograficzną zaawansowany w historii najnowszej czytelnik będzie mógł dumnie wyłapywać liczne merytoryczne smaczki. Osoby, które nie zgłębiały wcześniej dziejów Albionu w I połowie XX wieku, mogą czuć się nieco przytłoczone złożonością opisywanych wydarzeń, jednak książka o Winstonie Churchillu nie może być nudna. Brał udział w wojnie burskiej, podczas której był więziony jako jeniec. Walczył na froncie pierwszej wojny światowej, podczas drugiej, już jako premier, nie zważając na działania wojenne, podróżował do miażdżonej niemieckim walcem Francji czy przechadzał się nago przy współpracownikach. Wszystko to opisano w omawianej publikacji. Książka liczy 312 stron, podzielona została na dziesięć rozdziałów. Drugi z nich, zatytułowany „Pasożyt społeczny”, przybliża czytelnikom biografię Churchilla od najmłodszych lat aż do okresu opisywanego w książce. Pozostałe skupiają się na tytułowym „czasie mroku”.

 „Czas mroku” Anthonego McCartena to książka, która pozwala na głębsze zrozumienie drugowojennych losów Wielkiej Brytanii i poznanie postaci Winstona Churchilla. To pozycja obowiązkowa dla miłośników historii Wielkiej Brytanii, dziejów drugiej wojny światowej czy biografii wybitnych przywódców. Recenzowany na naszym portalu film „Czas mroku” został wyróżniony dwoma Oscarami, w tym dla odtwórcy roli Churchilla, Gary’ego Oldmana.

Tytuł: Czas mroku
Autor: Anthony McCarten
Rok wydania: 2017
Wydawnictwo: Marginesy
Liczba stron: 320