Alienista

Alienista to nowy serial kryminalny osadzony w Nowym Jorku przełomu XIX i XX wieku. Duże zalety produkcji to wierność realiom historycznym i wplatanie do fabuły rzeczywistych postaci z epoki.

Serial jest adaptacją napisanej przez Caleba Carra i wydanej w 1994 roku (w Polsce w 2001) powieści o tym samym tytule. Głównym bohaterem serialu jest doktor Laszlo Kreizler. To tytułowy alienista, jak według Carra nazywano w XIX wieku adeptów psychologii i psychiatrii. Kreizler jest pionierem psychologii sądowej i stara się pomóc nowojorskiej policji w śledztwie w sprawie brutalnych zabójstw popełnianych na chłopięcych prostytutkach. To pracoholik, który stosując najnowocześniejsze w owym okresie osiągnięcia kryminalistyki, psychologii i psychiatrii, tropi sprawcę morderstw. W rolę doktora Kreizlera wcielił się znany między innymi z roli Niki Laudy w Wyścigu (2013) Daniel Brühl.

Obok dobrze zarysowanej i niewzbudzającej jednoznacznych emocji sylwetki głównego bohatera, twórcy serialu zadbali o interesujące postacie drugoplanowe. Osobowościowym przeciwieństwem Kreizlera jest jego przyjaciel oraz bliski współpracownik, bogaty dandys i rysownik John Moore, w roli którego znakomicie wystąpił znany szerzej z roli Barda w dwóch częściach Hobbita (2013, 2014) Luke Evans. Z Moore’em i Kreizlerem współpracuje pierwsza kobieta w nowojorskiej policji, Sara Howard. Niestety, nie jest to postać historyczna. Jednak zagrana przez Dakotę Fanning bohaterka w sposób wyważony i wierny duchowi epoki oddaje problemy, z jakimi borykał się ówczesny feminizm. Serial rozgrywa się w czasach, kiedy kobiety walczą o prawa wyborcze, a praca kobiety w policji w charakterze innym niż sprzątaczka, wzbudza powszechne zdziwienie.

Poruszanie problemów typowych dla przełomu wieków, takich jak wkraczanie wiedzy i metod naukowych do kolejnych dziedzin życia oraz zmiany społeczne, zostały przez twórców Alienisty wzbogacone poprzez umieszczenie w serialu znanych postaci historycznych. W latach 1895-1897 komendantem policji w Nowym Jorku był późniejszy prezydent Stanów Zjednoczonych, Theodore Roosevelt. Tę niezwykle interesującą postać (Roosevelt był m.in. kowbojem w Dakocie czy dowódcą regimentu kawalerii w wojnie amerykańsko-hiszpańskiej) zagrał w serialu nieco bezbarwny Brian Geraghty. Aktor, znany głównie z drugoplanowych ról w filmach i serialach (m.in. Ray Donovan, 2013), ukazał Roosevelta jako chłodnego i pozbawionego charakteru biurokratę, który jednak doskonale odnajduje się w realiach nowojorskich politycznych gier oraz zakulisowych starć wpływów. A największym graczem nowojorskich wyższych sfer tamtego okresu była kolejna postać historyczna ukazana w serialu – legendarny finansista J. P. Morgan, w którego wcielił się fizycznie podobny do Morgana aktor Michael Ironside.

Koncepcja Alienisty nie jest rewolucyjna. Serial umiejętnie łączy najciekawsze konwencje i motywy obecne w popularnych filmach czy serialach, których akcja dzieje się w drugiej połowie XIX i początku XX wieku. Kontrast pary głównych bohaterów, znany chociażby z kinowego Sherlocka Holmesa Guy’a Ritchiego (2009, 2011), dbałość o ukazanie realiów epoki charakterystyczna dla The Knick (2014) czy brudny i gęsty klimat zaułków nocnego miasta oraz sam modus operandi mordercy podobny jest do zaserwowanego widzom w filmie Z piekła rodem (2001). Serial jest jednak najbardziej podobny do fenomenalnego Ripper Street (2012), którego akcja dzieje się w XIX-wiecznym Londynie w okresie po panice spowodowanej działalnością Kuby Rozpruwacza. Alienista nie jest jednak wtórny, jego pomysł zrodził się przecież w książce z 1994 roku, a więc można powiedzieć, że w warstwie fabularnej wyprzedza opisane wyżej produkcje. Od strony wizualnej oraz realizacyjnej wykorzystuje ku uciesze widza najlepsze i sprawdzone wzorce.

Alienista wyprodukowany został dla telewizji TNT, która to pierwotnie emitowała serial w USA. Obecnie dziesięcioodcinkowa produkcja jest dostępna na platformie Netflix. Zdjęcia do filmu kręcone były w Budapeszcie, który „wcielił się” w rolę Nowego Jorku z 1896 roku. Duże wrażenie wywiera dbałość o szczegóły scenografii. Zwraca uwagę znaczna różnorodność lokalizacji i przyzwoite efekty komputerowe wykorzystywane do wyczarowania świetnej panoramy Nowego Jorku i „dopieszczania” scenografii. Budynki, ulice i wnętrza znakomicie oddają realia oraz ducha epoki. W serialu nie występuje – częsty niestety nawet w wysokobudżetowych produkcjach hollywoodzkich – syndrom „plastikowego okna”, gdzie w starych budynkach wyraźnie widać pozbawione szprosów nowoczesne okna z ramami z tworzyw sztucznych (np. Most szpiegów 2015, Dunkierka[1] 2017). Problem ten był wyraźnie widoczny w polskim serialu Belle Epoque (2017), gdzie oprócz plastikowych okien widzowie raczeni byli również współczesnymi nawierzchniami ulic i chodników czy nawet charakterystyczną studzienką telekomunikacyjną.

Polskojęzyczna wersja serialu nie uniknęła niestety błędów w tłumaczeniu. Istotny dla rozwoju fabuły rodzaj noża, należący do niemal nieprzetłumaczalnego na język polski typu Arkansas Toothpick, został nadgorliwie przetłumaczony jako nóż Bowie. Konstrukcje te różnią się diametralnie, Arkansas Toothpick to prosty sztylet o kształcie ostrokątnego trójkąta. Bowie zaś to klasyczny nóż myśliwski z półokrągłym wycięciem w przedniej części głowni, będący protoplastą legendarnego noża Ka-Bar USMC. Jeszcze gorzej sytuacja wygląda w przypadku nazewnictwa broni palnej. Nowoczesny, jak na tamte czasy, rewolwer Colt Double Action, który trafia na wyposażenie nowojorskiej policji, jest kilkukrotnie tłumaczony jako Colt dwustrzałowy. Rewolwery te były (jak większość konstrukcji tego typu) sześciostrzałowe, Double Action oznacza zaś model z samonapinaniem kurka – naciśnięcie spustu w broni tego typu powoduje dwa działania: napięcie, a następnie zwolnienie kurka, co prowadzi do wystrzału. Rozwiązanie to zwiększa szybkostrzelność i ułatwia obsługę broni jedną ręką przez początkujących strzelców. W klasycznych rewolwerach Single Action przed każdym strzałem należało ręcznie napiąć kurek, naciśnięcie spustu powodowało jedynie jego zwolnienie prowadzące do wystrzału. W obu typach rewolwerów napięcie kurka powodowało obrót bębna i ustawienie kolejnego naboju w osi lufy. Mankamenty te nie wpływają na szczęście znacznie na całościowy odbiór serialu.

Alienista to znakomity i trzymający w napięciu serial, łączący w sobie najlepsze cechy kina kryminalnego rozgrywającego się u schyłku XIX wieku. To wciągająca zagdaka kryminalna, znakomita scenografia i ciekawie zarysowane postaci. Drugi sezon nie został oficjalnie potwierdzony, ale wobec niekwestionowanego sukcesu Alienisty, przejawiającego się zarówno w popularności, jak i pozytywnych recenzjach krytyków, jest on wielce prawdopodobny.

[1] https://wiekdwudziesty.pl/dunkierka/