Amerykańska Partia Demokratyczna jest jedną z dwóch głównych sił politycznych w Stanach Zjednoczonych. Poza nią na tamtejszej scenie politycznej istotną rolę odgrywa Partia Republikańska. Partię Demokratyczną uznaje się za najstarszą partię amerykańską i drugą najstarszą na świecie, choć przez pierwsze dekady swojego istnienia była organizacją bardzo różniącą się od swojej obecnej postaci, a następnie na długi czas utraciła swoje znaczenie, ustępując republikanom.

System dwupartyjny w wydaniu amerykańskim jest wyjątkowy ze względu na fakt, że w USA partie polityczne nie ukształtowały się pod wpływem konfliktów społecznych i ruchów masowych, tak jak w Europie, lecz przede wszystkim na podstawie kryteriów politycznych[1]. Partia Demokratyczna jest ugrupowaniem o długiej historii i trwałym dorobku, skutecznie walczącą o serca i umysły różnych grup społecznych w USA.

Historia Partii Demokratycznej USA

Początki obu amerykańskich partii wiążą się z walką o niepodległość, a następnie z kontrowersjami wokół uchwalenia konstytucji w 1787 roku. Podczas debat nad projektem konstytucji ścierały się różne poglądy i idące za tym interesy poszczególnych stanów. Reprezentanci północno-wschodniego Wybrzeża, czyli przemysłowej części państwa, w której skoncentrowany był kapitał handlowy miast, byli zwolennikami federacji z silną władzą centralną. Z kolei w stanach południowych gospodarka była zdominowana głównie przez wielkie własności ziemskie i plantacje oraz niewolnictwo. W tej części kraju wyraźne były tendencje do zachowania jak największej samodzielności poszczególnych stanów i ograniczenia władzy centralnej, co popierała niezamożna ludność, a także nowo przybyli emigranci. Istotne znaczenie dla kształtujących się stronnictw miały także osoby związane z działalnością publiczną. Na Północy postacią taką był konserwatysta Alexander Hamilton, na Południu wielki posiadacz ziemski Thomas Jefferson. Wyłoniły się zatem z czasem dwa ugrupowania: federalistów i antyfederalistów (demokratycznych republikanów), które od początku swojej działalności przyjęły formę partii klubowych. W pierwszym okresie partie te miały charakter elitarny.[2] Tak różny skład społeczny obu ugrupowań spowodował powstanie frakcji o znaczących różnicach programowych. Na ogół do zwolenników federalistów należeli kupcy, bankierzy, właściciele statków oraz fabrykanci. Farmerzy i plantatorzy sympatyzowali natomiast z republikanami. Jednak zważywszy na fakt, że farmerzy stanowili wówczas 90 procent społeczeństwa, nie można upatrywać wśród kupców i fabrykantów jedynego elektoratu federalistów. Na przynależność partyjną istotny wpływ miała również religia. Kongregacjonaliści, episkopalianie i kwakrzy w większości popierali federalistów, z kolei baptyści, metodyści i prezbiterianie częściej sympatyzowali z republikanami.[3] Okres działalności federalistów i demokratycznych republikanów był jedynym okresem w historii amerykańskich partii politycznych, w którym rozbieżności w poglądach były tak duże.

Wybór w 1800 roku Thomasa Jeffersona na prezydenta był jedną z przyczyn powolnego upadku federalistów. Miało to też związek ze słabo rozwiniętą strukturą organizacyjną tego ugrupowania. W przeciwieństwie do demokratycznych republikanów, federaliści nie stworzyli w kraju gęstej sieci lokalnych struktur, przez co prowadzili mało skuteczną kampanię wyborczą. Pozbawieni sukcesu politycznego i słabo zorganizowani federaliści przeżywali kryzys, który praktycznie wyeliminował ich z życia politycznego. Okres od 1800 do 1829 roku określany jest zatem jako okres jednopartyjności.[4]

Pozbawieni silnej konkurencji demokratyczni republikanie dominowali na scenie politycznej. Początkowo zwali się Partią Republikańską, następnie Partią Demokratyczno-Republikańską[5]. Za prezydentury Andrew Jacksona (kadencja 1829-1837) ugrupowanie to, dotychczas elitarne, przekształciło się w partię masową o nazwie Partia Demokratyczna.[6] Wprowadziła ona instytucję ogólnonarodowej konwencji wybierającej kandydata na prezydenta i ustalającej program partii. Za prezydentury Jacksona wprowadzono także ustawę o urzędach państwowych, w myśl której nowo wybrany prezydent zwalniał urzędników i mianował nowych, związanych z jego partią. Od tego momentu partie stały się także instrumentem służącym do obsadzania posad.[7] Nazywano to „systemem łupów”, choć prezydent Jackson używał nazwy „rotacja urzędu”.[8]

Elita amerykańska i prasa były nieprzychylne Jacksonowi, pierwszemu prezydentowi pochodzącemu z zachodniego pogranicza, mówiąc, że nastały rządy motłochu.[9] Wielu demokratów zaczęło więc odchodzić z szeregów swojej partii, tworząc w 1834 roku opozycyjną Partię Wigów, popierającą rozwój przemysłu i handlu. Ugrupowanie to działało na amerykańskiej scenie politycznej zaledwie dwadzieścia lat, a z jej ramienia urząd prezydenta pełnili: William H. Harrison (1841), John Tyler (1841-45), Zachary Taylor (1849-50) i Millard Fillmore (1850-53)[10]. Pojawiające się w połowie XIX wieku kontrowersje wokół niewolnictwa podzieliły demokratów na frakcję północną i południową. Nastąpiła także secesja Partii Wigów. W tym samym czasie działalność rozpoczęła partia przeciwna niewolnictwu – Abolicjoniści oraz przeciwnicy napływających do USA Irlandczyków i katolików – Partia Nic Nie Wiem. Wszystkie te elementy złożyły się na powstanie w połowie lat 50. XIX wieku Partii Republikańskiej, przeciwnej niewolnictwu, reprezentującej interesy górnych warstw społeczeństwa, przedstawicieli kapitalistycznej Północy oraz farmerów i kolonizatorów ze stanów środkowych.[11] Partia Republikańska, na czele której stanął Abraham Lincoln, nie miała nic wspólnego z demokratycznymi republikanami, nawiązując raczej do federalistów Hamiltona. Powstanie Partii Republikańskiej, zwanej Grand Old Party (Wielka Stara Partia – choć w rzeczywistości młodsza od Demokratycznej, to nazwana tak ze względu na bycie zasłużoną)[12], było równoznaczne ze stworzeniem systemu dwupartyjnego, funkcjonującego do dziś.

Rozłam powstały w Partii Demokratycznej wskutek wojny secesyjnej i kontrowersji związanych z kwestią niewolnictwa doprowadził do osłabienia jej pozycji i zdominowania (z krótkimi przerwami) amerykańskiej sceny politycznej na najbliższe siedemdziesiąt lat przez GOP. Partia Demokratyczna, przeżywając kryzys, po wojnie domowej zaczęła się odradzać, przede wszystkim pod względem organizacyjnym i programowym. W tym samym czasie nastąpiła zmiana w ideach i bazie społecznej obu partii. GOP została partią ludzi bogatych, Partia Demokratyczna z kolei stała się demokratyczno-liberalną organizacją reprezentującą interesy pracobiorców, warstw biedniejszych oraz imigrantów z Europy.[13]

Partia Demokratyczna początkowo kontrolowała południowo-wschodnie stany, obecnie jest najsilniejsza na Północy i Wschodnim Wybrzeżu, na wybrzeżu Pacyfiku, w rejonie Wielkich Jezior i na Hawajach. Obszary te niegdyś należały do GOP. Był to dość dramatyczny zwrot. Z partii Północy i Zachodu, Partia Republikańska stała się partią Południa i mniej zaludnionego, rolniczego wnętrza kraju.[14]

Wybory prezydenckie w XX wieku

Kryzys gospodarczy w 1929 roku zakończył siedemdziesięcioletnie rządy republikanów, przynosząc demokratom coraz więcej zwolenników. Sukcesy polityki ekonomicznej Franklina D. Roosevelta i jego programu „New Deal” utrwaliły dominację demokratów.[15] Od tego momentu demokraci coraz częściej zdobywali większość miejsc w obu izbach Kongresu, a ich partię w Białym Domu reprezentowali po Roosevelcie Harry Truman (po nim nastąpiła 8-letnia prezydentura Dwighta Eisenhowera), John F. Kennedy i Lyndon B. Johnson. Zapewne rządy demokratów byłyby kontynuowane przez brata JFK, Roberta F. Kennedy’ego, jednak jego zabójstwo w szczytowym momencie kampanii wyborczej nie przyniosło zwycięstwa Partii Demokratycznej, oddając Biały Dom republikanom Richardowi Nixonowi i Geraldowi Fordowi. Prezydentura Jimmy’ego Cartera tylko na chwilę przyniosła sukces demokratom. Następnie w Białym Domu zasiedli kolejno republikanie Ronald Reagan i George H. W. Bush. Niepowodzenia Busha w polityce wewnętrznej dały zwycięstwo demokracie Billowi Clintonowi, po czym wskutek kontrowersyjnego przeliczania głosów na Florydzie na dwie kadencje prezydentem został republikanin George W. Bush. Od 2008 roku prezydentem jest demokrata Barrack Obama.

Struktura organizacyjna Partii Demokratycznej USA

Struktura organizacyjna Partii Demokratycznej właściwie nie różni się od struktury Grand Old Party, jest także podobna do innych partii na świecie. Na czele partii stoi komitet ogólnokrajowy – National Committee, formalnie wybierany co 4 lata przez zjazd partyjny. W jego skład wchodzi ponad 100 członków (zazwyczaj po 2 osoby z każdego stanu – mężczyzna i kobieta). Na szczeblu niższym znajdują się komitety okręgowe – County Committees, a na najniższym szczeblu władze lokalne – Local Executives. Cała struktura współdziała ze sobą najbardziej przy wyborach prezydenckich. Po wyborach każdy szczebel hierarchii prowadzi własną politykę. Głównym zadaniem komitetów jest organizacja wyborów władzy nadrzędnej i miejscowej. Powoływanie komitetów odbywa się według zasad ustalonych przez lokalne ustawodawstwo. Na czele komitetu stoi przewodniczący, najczęściej szef machiny partyjnej. Kieruje on aparatem partyjnym i zajmuje się sprawami organizacyjnymi, jednak nie ma większego wpływu na kształt linii politycznej partii. Przywódcą partii jest kandydat na prezydenta lub aktualny prezydent.

Partia Demokratyczna jest zdecentralizowana. Nie ma centralnego organu opracowującego dyrektywy polityczne czy programy. Komitet krajowy prowadzi akcje propagandowe, zbiera fundusze, wyszukuje kandydatów na działaczy partyjnych, organizuje kampanie wyborcze. Spoistość partii jest oparta na wspólnocie interesów i tradycji, a nie na integracji ideologicznej czy dyscyplinie organizacyjnej, jak w partiach europejskich.

Partia Demokratyczna nie ma bazy członkowskiej w pełnym znaczeniu. Zasad przynależności partyjnej nie określają statuty partyjne, lecz ustawodawstwa poszczególnych stanów. Członkostwo w partii sprowadza się do uczestnictwa w prawyborach. Aby głosować, obywatel musi zarejestrować się przed wyborami w spisie wyborców i otrzymać kartę rejestracyjną wyborcy.[16] Nie ma składek członkowskich i oficjalnych rejestrów członków. W tym rozumieniu członkami partii są jej sympatycy, zwolennicy, a przede wszystkim elektorat partyjny identyfikujący się  z nią w kolejnych wyborach, zwłaszcza prezydenckich.[17]

Zarówno Partia Demokratyczna, jak i Republikańska, nie są finansowane z budżetu państwa. Partie, jak i ich kandydaci, utrzymują się głównie z prywatnych dotacji. Indywidualne wpłaty na fundusz wyborczy nie mogą przekraczać 1000 dolarów. Prawo zabrania przyjmowania darowizn bezpośrednio od korporacji i związków zawodowych. Mogą one jednak przekazać środki specjalnie tworzonym w tym celu organizacjom – komitetom akcji politycznej (Political Action Committees). Ograniczenia w wysokości środków przekazywanych na kampanię nie dotyczą osób prywatnych i organizacji społecznych typu non-profit. Wydatki nie mogą być jednak uzgadniane z kandydatami i podlegają zgłoszeniu do Federalnej Komisji Wyborczej (FEC).[18] Sukces przy urnie zależy zatem od tego, jakimi funduszami dysponują poszczególne ugrupowania.

Jednomandatowe okręgi wyborcze i zasada, że zwycięzca bierze wszystko, skutecznie utrzymują system dwupartyjny. Zarówno Partia Demokratyczna, jak i Republikańska, przede wszystkim są organizacjami do wygrywania wyborów. Okręgi jednomandatowe i nierzadkie sytuacje, że wynik wyborów w danym okręgu jest przesądzony, powodują niską frekwencję w wyborach.

Obie partie są partiami typu wyborczego. Ich zadaniem jest organizowanie wyborów, selekcjonowanie kandydatów na stanowiska wybieralne w wyborach powszechnych, formułowanie programów i zdobywanie poparcia dla swoich kandydatów. Struktury partii nie przewidują stałego członkostwa. Partia Demokratyczna jest bardzo niejednolita, przez co ma problem z wyłonieniem kompromisowego kandydata na prezydenta. Co za tym idzie, rzadziej wygrywa wybory prezydenckie.[19]

Program Partii Demokratycznej

Demokraci nie formułują programów odwołujących się do założeń ideologicznych. Zarówno Partia Demokratyczna, jak i GOP, unikają zajmowania jednoznacznego, zdecydowanego stanowiska w kontrowersyjnych kwestiach. Jest to charakterystyczna postawa w systemach dwupartyjnych. Programy wyborcze są podporządkowane celom danej kampanii wyborczej, budowane na podstawie platform wyborczych, przyjmowanych co 4 lata na konwencjach krajowych partii. Programy są bardzo pragmatyczne i stanowią zespół zaleceń bądź propozycji mających na celu rozstrzygnięcie konkretnych problemów społecznych. Dotychczasowy rozwój programów partii w USA wskazuje, że różnice między programami partii narastają w okresie kryzysów gospodarczych.[20] Partie nie reprezentują ideologii religijnych, a główne spory polityczne wiążą się z kwestiami ekonomicznymi.

Ogólnie Partia Demokratyczna jest bardziej lewicowa niż Partia Republikańska, będąca bardziej konserwatywną siłą polityczną w USA. Demokraci łączą amerykańskie środowiska centrowe i centro-lewicowe. Opowiadają się za państwem opiekuńczym, czyli za określonym uczestnictwem państwa w gospodarce (keynesizm państwowy). Popierają podatki progresywne, dążą do utrzymania niektórych programów z zakresu polityki społecznej, postulują zmniejszenie nierówności społecznych, wprowadzenie ubezpieczeń socjalnych, gwarancję pracy i podniesienie minimum zarobków. Opowiadają się także za zwiększeniem funduszy na oświatę. Walczą o prawa dla mniejszości, o równouprawnienie kobiet. Popierają ograniczenie kompleksu wojskowo-przemysłowego. Obecne koncepcje programowe Partii Demokratycznej czerpane są z wielkich programów liberalnych „New Deal” Franklina D. Roosevelta i „Nowych Horyzontów” Johna F. Kennedy’ego.

Demokraci popierają aborcję i eutanazję oraz związki homoseksualne. Sprzeciwiają się natomiast legalizacji broni palnej i wpływowi kościoła na państwo.

Informacje dodatkowe

Znaczną ilość elektoratu Partii Demokratycznej stanowią wyborcy innych ras niż biała. Zdecydowana większość czarnoskórych popiera Demokratów (według badań w wyborach w 2006 roku 89% z nich głosowało na Demokratów, a jedynie 11% na GOP). Wśród wyborców latynoskich stosunek ten wynosił kolejno 70% do 30%, wśród ludności pochodzenia azjatyckiego ok. 62% do 32%. Partia Demokratyczna jest bardziej elastyczna niż Grand Old Party, więc cieszy się poparciem mniejszości.[21]

Od XIX wieku symbolem Partii Demokratycznej jest osioł. Partię przedstawiano jako osła ze względu na upartość i skłonność do zadawania kopniaków. Osła wykorzystał ilustrator „New York Timesa” Thomas Nast w karykaturze z 1870 roku. Symbol ten partia zaadoptowała na przekór krytykom. Gdy w 1874 roku z ogrodu zoologicznego w Nowym Jorku uciekł słoń, Thomas Nast przedstawił Partię Republikańską jako słonia, przy założeniu, że zwierzęta te są mądre, solidne (solidność ma symbolizować ciężar słonia) i opanowane, kiedy panuje spokój, a niebezpieczne i nieporadne, kiedy są przerażone.[22]

Dyscyplina partyjna w Partii Demokratycznej jest tak słaba, że w praktyce często dochodzi do sytuacji, kiedy w głosowaniach demokraci ze stanów południowych przyłączają się do republikanów. Powstaje wówczas „konserwatywna koalicja”. Często miało to miejsce za prezydentury Ronalda Reagana, kiedy to powstało określenie „Demokraci Reagana”. Od lat 80. stanowią oni prawie 1/3 partii, a część z nich głosuje w wyborach prezydenckich na kandydatów GOP.[23]

Prezydenci wywodzący się z Partii Demokratycznej często w celu pozyskania poparcia innych polityków zapraszają ich na pokład Air Force One, który jest samolotem tak luksusowym, że wielu polityków wręcz marzy o tym, by zobaczyć jego wnętrze. Najczęściej tę sztuczkę stosował Bill Clinton, także po części dlatego, by odwrócić uwagę od problemów wewnętrznych.[24]

Obecne kierownictwo partyjne stanowią: prezydent Barrack Obama i wiceprezydent Joe Biden, kandydatka na prezydenta USA i była Pierwsza Dama Hillary Clinton, Nancy Pelosi, a także Sekretarz Stanu John Kerry (kandydat na prezydenta w 2004 roku).

Partia Demokratyczna pełni istotną rolę dla amerykańskiego systemu politycznego i partyjnego, zwłaszcza ze względów programowych, gdyż skupia więcej różnorodnych grup społecznych niż Partia Republikańska. W rzeczywistości dwupartyjny system w USA nie jest zapisany w Konstytucji, a co ciekawe, jest nawet w pewnym stopniu sprzeczny z ideami przyświecającymi Ojcom Założycielom. Byli oni niechętni systemowi partyjnemu, znanemu im z brytyjskich doświadczeń, a partie postrzegali jako grupy partykularnych interesów. John Adams, drugi prezydent USA, niczego nie obawiał się tak, jak podziału nowej republiki na dwie wielkie partie, z których każda miałaby swojego lidera. Obecnie przeprowadzane badania dowodzą, że część Amerykanów chciałaby, aby na amerykańskiej scenie politycznej pojawiła się trzecia partia[25]. Mimo to jednak amerykański system partyjny jest uważany za jednej z najlepiej funkcjonujących na świecie.

Bibliografia

1. Bolt K., Stany Zjednoczone Ameryki: ustrój, społeczeństwo, gospodarka, Gdynia 2009.
2. Jones M. A., Historia USA, Gdańsk 2003.
3. Kozłowski S., Ameryka współczesna. Pejzaż polityczny i społeczno-gospodarczy,
   Lublin 2008.
4. Pastusiak L., Biały Dom i jego mieszkańcy, Warszawa 2006.
5. Sobolewska-Myślik K., Partie i systemy partyjne na świecie, Warszawa 2004.
6. Walsh K., Air Force One. Dzieje prezydentów USA I ich samolotów, Warszawa 2003.
7. Wojtaszczyk K., Współczesne systemy partyjne, Warszawa 1992.
8. Zyblikiewicz L., USA, Warszawa 2004.

[1] K. Wojtaszczyk, Współczesne systemy partyjne, Warszawa 1992, s. 63.

[2] Ibidem, s. 64.

[3] M. A. Jones, Historia USA, Gdańsk 2003, s. 101.

[4] K. Sobolewska-Myślik, Partie i systemy partyjne na świecie, Warszawa 2004, s. 178.

[5] S. Kozłowski, Ameryka współczesna. Pejzaż polityczny i społeczno-gospodarczy, Lublin 2008, s. 63.

[6] Oficjalne powstanie Partii Demokratycznej datowane jest różnie w zależności od źródeł, m. in.: rok 1829
(S. Kozłowski), 1824 (K. Bolt), 1830 (K. Wojtaszczyk).

[7] K. Wojtaszczyk, op. cit., s. 64.

[8] L. Pastusiak, Biały Dom i jego mieszkańcy, Warszawa 2006, s. 44.

[9] Ibidem, s. 45.

[10] M. A. Jones, op. cit., s. 741-742.

[11] K. Sobolewska-Myślik, op. cit., s. 179.

[12] K. Bolt, Stany Zjednoczone Ameryki: ustrój, społeczeństwo, gospodarka, Gdynia 2009, s. 96.

[13] K. Wojtaszczyk, op. cit., s. 66.

[14] K. Bolt, op. cit., s. 101.

[15] L. Zyblikiewicz, USA, Warszawa 2004, s. 132.

[16] K. Bolt, op. cit., s. 95.

[17] K. Wojtaszczyk, op. cit., s. 68-71.

[18] S. Kozłowski, op. cit., s. 87.

[19] K. Bolt, op. cit., s. 96-97.

[20] K. Wojtaszczyk, op. cit., s. 72.

[21] S. Kozłowski, op. cit., s. 64.

[22] K. Bolt, op. cit., s. 96.

[23] Ibidem, s. 97.

[24] K. Walsh, Air Force One. Dzieje prezydentów USA i ich samolotów, Warszawa 2003, s. 4.